________________
મહારાજે આને જણાવવા માટે આત્મિનઃ માત્મના સંવિત્તિ: શબ્દો વાપર્યા છે. વળી આ સંવેદનાને જ્ઞાનવર્શનવામૂિર્તિા કહી છે. ઉશ્કેરાટ એ મારો સ્વભાવ નહીં, મારો મૂળ તો શાંત સ્વભાવ છે આવી જાણકારી એ જ્ઞાન છે. આવા સ્વભાવની પ્રાપ્તવ્ય તરીકેની સંવેદના એ શ્રદ્ધા-દર્શન છે... આત્માની આવી શાન્ત પરિણતિ એ ચારિત્ર છે. તે તે ક્ષમાદિ ગુણનું જ્ઞાન, શ્રદ્ધા અને પરિણતિરૂપ બને એટલે જ્ઞાનદર્શનચારિત્રકમૂર્તિકા કહેવાય. પરપીડાપરિહારાદિ એ સિદ્ધિનું બાહ્યસ્વરૂપ છે. બાધક કર્મોનો વિશિષ્ટ પ્રકારનો ક્ષયોપશમ એ અહિંસાદિ સિદ્ધિનું આંતરિકસ્વરૂપ છે. ચારિત્ર અંગેનો કોઈપણ વિશિષ્ટ ક્ષયોપશમ જ્ઞાન દર્શનથી સહકૃત જ હોય છે. અને તેથી સિદ્ધિ ત્રણેના અનુભવાત્મક જ હોય છે. આ અનુભવ મુખ્યતયા સંસ્કારરૂપે, ક્વચિત્ ઉપયોગ રૂપે હોય છે. સંસ્કારરૂપે સતત હોવાના કારણે જ એ નિદ્રાદિકાળે પણ વૈપરીત્યવારક હોય છે. એટલે જ તપસિદ્ધ એવા ભાઈ મહારાજને ખાવા છતાં ‘ઉપવાસી’ તરીકેની જ સંવેદના હતી. પૂર્વાવસ્થામાં ક્રૂર ઉપહાસ કરનાર ગુણસને અગ્નિશર્માનું ત્રણ-ત્રણ વાર માસક્ષમણનું પારણુંચૂકાવ્યું. આવી હરક્ત પણ ક્ષમાની સિદ્ધિવાળા યોગીને ક્રોધના કારણ તરીકે દેખાતી હોતી નથી. અર્થાત્ આટલો બધો ત્રાસ આપનાર પ્રત્યે પણ ક્રોધ તો ન જ કરી શકાય... એ કોધ પણ દોષરૂપ જ છે... આવી જ એમની પ્રતીતિ હોય છે.
યોગલક્ષણકાત્રિશિકામાં ઉપાધ્યાયજી મહારાજે અભ્યાસશુદ્ધ ધર્મ એ તાત્ત્વિકધર્મ છે, ને આવા તાત્ત્વિકધર્મની પ્રાપ્તિ એ સિદ્ધિ છે. એમ જણાવ્યું છે. આનો આશય એ છે કે આંતરિક પરિણામથી થયેલો હોવાથી પરિણામકૃત એવો ધર્મ વાસ્તવિક હોય તો પણ જો અભ્યાસશુદ્ધ ન હોય તો તાત્ત્વિક નથી. અને તેથી એની પ્રાપ્તિ એ સિદ્ધિ નથી. ક્ષયોપશમ પ્રગટયો હોવાના કારણે ધર્મ પરિણામકૃત હોવા છતાં ક્ષયોપશમ જો દઢન હોય તો થોડી પણ વિષમ પરિસ્થિતિ એને આવરી શકે છે. માટે એ તાત્ત્વિક નથી. જ્યારે અભ્યાસશુદ્ધ ક્ષયોપશમ દઢ હોવાના કારણે વિષમ પરિસ્થિતિમાં પણ આવરાતો નથી. માટે તાત્ત્વિક છે. આવા કથનની પાછળ એ આશય છે કે ધર્મની યોગ્યતા, ઉત્પત્તિ, શુદ્ધિ, વૃદ્ધિ અને પ્રકૃeતા.. આ બધું અભ્યાસથી થાય છે. અને તેથી જ સંખ્યાત બહુભાગ જીવો અભ્યાસશુદ્ધિથી જ ધર્મમાં આગળ વધે છે, ગુણો કેળવે છે, ગુણોની પરાકાષ્ઠાએ પહોંચે છે ને છેવટે મોક્ષ મેળવે છે. વગર અભ્યાસે, માત્ર પરિણામથી આ બધું પામનારા સેંકડો-હજારોમાં વિનિયોગ આશય)
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org