________________
કવલ્યપ્રાપ્તિ
૧૫ મહાવીરે તેને જણાવ્યું કે, “આ જન્મમાં અમુક છોને જન્મથી જ સુખી સ્થિતિ પ્રાપ્ત થાય છે. કેટલાય દુખી સ્થિતિવાળા ગમે તેટલે પુરુષાર્થ કરે છે, પણ સુખી સ્થિતિને અંશ પણ જેવા પામતા નથી. અને કેટલાક જીવો વગર પ્રયતને પણ સુખી સ્થિતિ જ ભોગવતા રહે છે. આ ભેદ, પૂર્વજન્મમાં તેમણે કરેલાં પુણ્યકર્મો અને પાપકર્મોના ભેદને કારણે જ ઉત્પન્ન થયેલ છે. માટે પાપ અને પુણ્યના ભેદ વાસ્તવિક છે.'
મેતાર્ય પંડિતને પૂર્વજન્મ વિષે સંશય હતે. જીવ આ શરીરનો નાશ થયા પછી બીજો જન્મ ધારણ કરી, પિતાનાં સારાં-નરસાં કર્મોનું ફળ ભોગવે છે, એ સિદ્ધાંત તેને પ્રત્યક્ષપ્રમાણસિહ ન હોઈ માન્ય રાખવા જેવો લાગતો નહોતે. પરતુ મહાવીરે તેને જણાવ્યું કે, “શરીરથી છવ જુદો છે; તથા ભલે તે આંખે ન દેખાતો હોય, પણ તે પિતાનાં કર્મો અનુસાર અન્ય શરીરને પ્રાપ્ત કરી, સુખ-દુ:ખ ભોગવ્યા કરે છે, અને જ્યારે તે પ્રયત્ન કરી કમં મુક્ત થાય છે, ત્યારે જ તેનું આ સંસારભ્રમણ અટકે છે, એ હું પ્રત્યક્ષ પ્રમાણથી જ જાણું છું. માટે તે સિદ્ધાંત સત્ય છે, મિયા નથી.'
હવે છેલ્લે પ્રભાસ પંડિતને વારો આવ્યો. તેને મેક્ષ જેવી સ્થિતિ હોઈ શકે કે કેમ, એ વિષે સંશય હતું. તેને એમ લાગતું કે, જીવ જેમ અનાદિકાળથી કર્મો કરતો આવ્યો છે, અને તેનાં ફળ ભોગવતો આવ્યો છે, તેમ જ તે અન તકાળ પર્યત કર્યા કરવાનો. કમક્ષ કરીને પણ ફરી કર્મબંધન થવાનું જ. જીવ અને કર્મ વચ્ચે સ્વભાવથી જ બધ્ય-બંધક ભાવ હાય, તે તે કદી મટવાનો જ નહીં. પરંતુ મહાવીરે તેને જણાવ્યું કે, “જીવ ભલે અનાદિ કાળથી કર્મ વડે બંધાતે આવ્યા હેય, પરંતુ એક વાર જ્ઞાનપ્રકાશ ઉત્પન્ન થતાંની સાથે જ તે કરડે વર્ષનો કર્મ-અંધકાર તક્ષણ દૂર થઈ જાય છે. કારણ કે પ્રકાશ
