Page Text
________________
१५९४ • समतैव मोक्षमार्गः •
द्वात्रिंशिका-२३/२६ शिव-परब्रह्म-सिद्धात्म-'तथातादिशब्दाच्यस्य शाश्वतशिवयोगाऽतिशयितसद्भावाऽऽलम्बन-बृहत्त्वबृंहकत्वनिष्ठितार्थत्वाऽऽकालतथाभावाद्यर्थाऽभेदेनैकत्वात्तन्मार्गस्याऽपि तथात्वात् । तदुक्तं → क्रियाभरः । तत्तत्पुरुषभेदेन तस्या एव प्रसिद्धये ।। - (अ.सा.९/२७) इति । तदुक्तं योगशास्त्रेऽपि → दीपिका खल्वनिर्वाणा निर्वाणपथदर्शिनी । एकैव मनसः शुद्धिः समाम्नाता मनीषिभिः ।। - (यो.शा.४/४०) इति । → कृतकृत्योऽयमाराद्धः स्यादाज्ञापालनात् पुनः । आज्ञा तु निर्मलं चित्तं कर्तव्यं स्फटिकोपमम् ।। - (यो.सा.१/२१) इति योगसारवचनमप्येतदर्थानुपात्येव । तदुक्तं अध्यात्मकल्पद्रुम अपि → तत् त्वमेहि समतां ममतामुग् येन शाश्वतसुखाऽद्वयमेषि - (अ.क.द्रु.१६/४) इति ।
एतेन → समत्वमाराधनमच्युतस्य (वि.पु.३/७/२०) इति विष्णुपुराणवचनमपि व्याख्यातम्, मनःशुद्धि-समताशमादीनामेकार्थत्वात् ।।
प्रकृते → व्रजन्ति शत्रूनवधूय निःस्पृहाः शमेन सिद्धिं मुनयः - (किरा.१/४२) इति किरातार्जुनीयवचनं, → एवं यः सर्वभूतेषु पश्यत्यात्मानमात्मना । स सर्वसमतामेत्य ब्रह्माऽभ्येति परं पदम् ।।6 (म.स्म.१२/ १२५) इति मनुस्मृतिवचनं, → सर्वभूतस्थमात्मानं सर्वभूतानि चात्मनि । सम्पश्यन् ब्रह्म परमं याति नाऽन्येन हेतुना ।। - (कैव.उप.१०) इति कैवल्योपनिषद्वचनं, → स्तूयमानो न तुष्येत निन्दितो न शपेत् परान् (सं.उप.४,कुं.उप.१२) इति संन्यासोपनिषत्-कुण्डिकोपनिषद्वचनमपि च समताया मोक्षमार्गत्वं समर्थयतीति ध्येयम् । समताऽप्यनुभूयमाना प्रकृतोपयोगिनी, न तु शास्त्रादौ केवलं श्रूयमाणा न वा व्याख्यानादावुच्यमाना न वा वादादिगोचरतामापद्यमाना। एतेन → स्वानुभवं विना स्वात्मा बाह्यतो नानुभूयते । शास्त्रेण च विवादेन व्याख्यानश्रवणादितः ।। (अध्या.गी.२५९) इति अध्यात्मगीतावचनमपि व्याख्यातम्।
शमलक्षणन्तु → आत्मार्थं वा परार्थं वा चेन्द्रियाणीह यस्य वै । मिथ्या न सम्प्रवर्तन्ते शमस्यैतत्तु लक्षणम् ।। - (ब्र.पु.पू.अ.३२/५२) इत्येवं ब्रह्माण्डपुराणे उक्तम् । शमस्वरूपप्रतिपादनपरं → मोहक्खोहविहीणो परिणामो अप्पणो हु समो 6 (प्र.सार.१ ७) इति प्रवचनसारवचनमप्यत्राऽनुस्मर्तव्यम् ।
शब्दभेदेऽप्यर्थाऽभेदसाधनायोपक्रमते 'सदाशिवे'त्यादि । अस्य यथाक्रमं 'शाश्वतशिवयोगे'त्यनेनाऽन्वयः । यथा चैतत्तत्त्वं तथा व्यक्तीभविष्यति अनुपदमेव योगदृष्टिसमुच्चयकारिकाव्याख्याऽवसरे योगदृष्टिसमुच्चદૃષ્ટિએ પરમાર્થથી સમુદ્રના કાંઠે આવવાનો માર્ગ એક જ હોય છે તેમ ઉપરોક્ત વાત સમજવી. સદાશિવ, પરબ્રહ્મ, સિદ્ધાત્મા અને તથાતા વગેરે શબ્દો દ્વારા જણાવવામાં આવતો મોક્ષ તો એક જ છે. માત્ર તેના વાચક શબ્દમાં ભેદ છે, અર્થમાં ભેદ નથી. કારણ કે સદાશિવ શબ્દથી શાશ્વત શિવયોગ = કલ્યાણ સંબંધ કહેવાય છે, પર બ્રહ્મ શબ્દથી પ્રધાન = શ્રેષ્ઠ આત્મા જણાવાય છે. શુદ્ધાત્મા સ્વયં મહાન છે તથા બીજાને મહાન બનાવે છે. માટે સારા ભાવોની ઉત્પત્તિનું આલંબન-સાધન છે. ટીકાના શબ્દનો અર્થ આ પ્રમાણે સમજવો કે – અતિશયિત = પ્રધાન = મુખ્ય સારા ભાવના આલંબન સ્વરૂપ મહાનતા અને મહત્ત્વકારકતા “પરબ્રહ્મ' શબ્દનો અર્થ છે. સિદ્ધાત્મા શબ્દથી જેના પ્રયોજનો સિદ્ધ = સંપૂર્ણ થયા છે તેવું તત્ત્વ જણાવાય છે. તેમ જ “તથાતા” શબ્દથી કાયમ તે જ સ્વરૂપે = પરિણામે રહેનારું તત્ત્વ ઓળખાવાય છે. સદાશિવ, પરબ્રહ્મ વગેરે શબ્દો જુદા-જુદા હોવા છતાં પણ તેનાથી જે વાચ્ય મોક્ષ છે તે તો એક જ છે. ઉપરોક્ત અલગ-અલગ વ્યુત્પત્તિ અર્થ પણ એક જ મોક્ષ પદાર્થમાં સંગત થાય છે. મોક્ષ એક હોવાથી મોક્ષમાર્ગ પણ એક જ છે. १. मुद्रितप्रतौ '...तथता' इत्यशुद्धः पाठः ।
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 004943 |
| Book Title | Dwatrinshada Dwatrinshika Prakran Part 6 |
| Original Sutra Author | Yashovijay Upadhyay |
| Author | Yashovijay of Jayaghoshsuri |
| Publisher | Andheri Jain Sangh |
| Publication Year | 2002 |
| Total Pages | 354 |
| Language | Gujarati, Sanskrit |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 20 MB |