Page Text
________________
१७३४
• उदारसङ्क्लेशनिरूपणम् • द्वात्रिंशिका-२५/१७ सर्वेषां सन्निधिं प्राप्ता उदाराः सहकारिणाम् । निवर्तयन्तः स्वं कार्यं यथा व्युत्थानवर्तिनः ।।१७।।
सर्वेषामिति । सर्वेषां सहकारिणां सन्निधिं = सन्निकर्षं प्राप्ताः स्वं कार्य निर्वर्तयन्त उदारा उच्यन्ते । यथा गुत्थानवर्तिनो' = योगप्रतिपन्थिदशाऽवस्थिताः ।।१७।।।
साम्प्रतमवसराऽऽयातमुदारक्लेशं निरूपयति- 'सर्वेषामिति ।।
स्पष्ट: टीकार्थः । तदुक्तं राजमार्तण्डे अपि → ते उदारा ये प्राप्तसहकारिसंनिधयः स्वं स्वं कार्यमभिनिवर्तयन्ति । यथा सदैव योगपरिपन्थिनो व्युत्थानदशायाम् । एषां प्रत्येकं चतुर्विधानामपि मूलभूतत्वेन स्थिताऽप्यविद्याऽन्वयित्वेन प्रतीयते । न हि क्वचिदपि क्लेशानां विपर्ययाऽन्वयनिरपेक्षाणां स्वरूपमुपलभ्यते। तस्याञ्च मिथ्यारूपायामविद्यायां सम्यग्ज्ञानेन निवर्तितायां दग्धबीजकल्पानामेषां न क्वचित् प्ररोहोऽस्ति । अतोऽविद्यानिमित्तत्वमविद्याऽन्वयश्चैतेषां निश्चीयते । अतः सर्वेऽपि अविद्याव्यपदेशभाजः । सर्वेषाञ्च क्लेशानां चित्तविक्षेपकारित्वाद् योगिना प्रथममेव तदुच्छेदे यत्नः कार्यः - (रा.मा.२/४) इति । 'उदारत्वं विषये लब्धवृत्तित्वाऽऽख्यमभिव्यक्तत्वम्' (ना.भ.२/४ वृ.) इति नागोजीभट्टः ।
'उदारत्वं = सहकारिसन्निधिवशात्कार्यकारित्वमिति (यो.सुधा.२/४) योगसुधाकरोक्तिः स्मर्तव्याऽत्र ।
मणिप्रभाकृत्तु → विषयसङ्गिनां विच्छिन्ना उदाराश्च भवन्ति । यथा चैत्रस्य यस्यां रागस्तत्र क्रोधो विच्छिन्नो राग उदारः । एवं यत्र क्रोध उदारस्तत्र रागो विच्छिन्नः कालेनोदारो भूत्वा पुरुषपशुं क्लेशयन्ति । एते क्लेशा अविद्यामूलाः तस्याः पुरुषाऽपरोक्षख्यात्या निवृत्तौ निवर्तन्ते । यथा जीवन्मुक्तस्य क्लेशा क्षीणा इति पञ्चमी क्लेशानामवस्था द्रष्टव्या (म.प्र.२/४) इत्येवं क्लेशहानोपायमावेदयति ।
प्रसुप्तास्तत्त्वलीनानां तन्ववस्थाश्च योगिनाम् ।।
विच्छिन्नोदाररूपाश्च क्लेशा विषयसङ्गिनाम् ।। इति सङ्ग्रहश्लोकः ।।२५/१७।। અણગમો અંજનાએ કેમ વ્યક્ત ન કર્યો ?' આવી એક સામાન્ય વિચારણાથી (= મુશ્કેલીથી) પવનંજયને અંજનાસુંદરી ઉપર વિચ્છિન્ન થયેલો રાગ પ્રગટ ન થયો. જો અંજનાસુંદરી ઉપરનો રાગ તનુઅવસ્થાવાળો હોત તો ત્યારે તે અવશ્ય પ્રગટ થઈ જાત. પણ વિચ્છિન્ન ભૂમિકા સુધી પહોંચી ગયેલ હોવાથી ત્યારે તે પ્રગટ ન થયો. આ રીતે વિચ્છિન્ન ક્લેશ તનુક્લેશ કરતાં જુદા પડી જાય છે. લગ્ન પૂર્વે પવનંજય જ્યારે છૂપી રીતે અંજનાસુંદરીને જોવા જાય છે તે વખતે અંજના પ્રત્યેનો તેનો રાગ પ્રસુપ્ત અવસ્થામાં હતો - એમ કહી શકાય. આમ પ્રસુપ્ત, તનુ અને વિચ્છિન્ન - આ ત્રણેય દશા વિભિન્ન સિદ્ધ થાય छ. योथी अवस्था मागणना दोभा मताशे. (२५/१६)
ગાથાર્થ - તમામ સહકારી કારણોનું સાંન્નિધ્ય પામેલા અને પોતાનું કાર્ય નિષ્પન્ન કરતા ક્લેશો २ उपाय छे. हेभ व्युत्थानशामा २डेला न शो. (२५/१७)
ટીકાર્થ :- તમામ સહકારી કારણોનું સન્નિધાન પામેલા હોવાના કારણે પોતાનું કાર્ય પ્રગટ કરતા લેશો ઉદાર કહેવાય છે. જેમ કે યોગની વિરોધી વ્યુત્થાનદશામાં રહેલા ક્લેશો. (૨૫/૧૭)
વિશેષાર્થ-ડનલોપની ગાદીમાં એરકન્ડીશનવાળી રૂમમાં રાત્રે વ્યુત્થાનદશામાં રહેલો અત્યંત કામાસક્ત યુવાન ટી.વી. વિડિયો વગેરેમાં મનપસંદ પિકચર જોતો હોય ત્યારે રાગ ઉદાર અવસ્થાવાળો કહેવાય. १. हस्तादर्श '...नुवर्तिन' इत्यशुद्धः पाठः ।
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 004943 |
| Book Title | Dwatrinshada Dwatrinshika Prakran Part 6 |
| Original Sutra Author | Yashovijay Upadhyay |
| Author | Yashovijay of Jayaghoshsuri |
| Publisher | Andheri Jain Sangh |
| Publication Year | 2002 |
| Total Pages | 354 |
| Language | Gujarati, Sanskrit |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 20 MB |