Page Text
________________
१७२२
• बुद्धदर्शने संवृतित्रैविध्यविचारः • द्वात्रिंशिका-२५/११ ___ अन्यथा = उपप्लवं विनाऽपि ध्रुवाऽऽत्मदर्शनेन प्रेमोत्पत्त्यभ्युपगमे तत्रापि त्वन्मतप्रसिद्धाऽऽत्मन्यपि विज्ञानक्षणात्मकस्य ज्ञानमयः प्रकाशः तथाविरासीत् = मध्यमप्रतिपत्तिस्वरूपेण प्रादुरभवत्' इति । विसभागसन्तानोच्छेदाद् मध्यमक्षणरूपा संविदेव सर्वधर्मरहिता परमार्थसतीति शून्यवादिराद्धान्तः । तदुक्तं 'मध्यमा प्रतिपत् सैव, सैव धर्मनिरात्मता । भूतकोटिश्च सैवेयं तथ्यता सैव शून्यता ।।' ( ) इति । परमार्थतोऽविभागरूपाऽपि साऽविद्यावशाद् विभक्तरूपेव प्रतिभासते । तदुक्तं प्रमाणवार्तिके धर्मकीर्तिना → अविभागोऽपि बुद्ध्यात्मा विपर्यासितदर्शनैः । ग्राह्यग्राहकसंवित्तिभेदवानिव लक्ष्यते ।। - (प्र.वा.२/३५४) इति । तथा सकलोपप्लवपरिक्षये तु स्वच्छसंविन्मात्रमाभासते । तदुक्तं प्रमाणवार्तिक एव → नान्योऽनुभाव्यो बुद्ध्याऽस्ति तस्या नाऽनुभवोऽपरः । ग्राह्यग्राहकवैधुर्यात् स्वयं सैव प्रकाशते ।। 6 (प्र.वा.२/३२९) इति ।
__ अयमत्राऽऽशयः बौद्धमते संवृतिः त्रिधा । तथाहि (१) लोकसंवृतिः मरीचिकादिषु जलादिभ्रान्तिरूपा, (२) तत्त्वसंवृतिः सत्यनीलादिप्रतीतिरूपा, (३) अभिसमयसंवृतिः योगिप्रतिपत्तिरूपा नाम-जात्याधुल्लेखाऽनुविद्धा अतीन्द्रियादिगोचरा । एषा त्रिप्रकाराऽपि संवृतिसन्ततिः उपप्लुतसन्ततिरित्यप्युच्यते । संहृतसकलविकल्पाऽवस्थायां रागादिक्लेशविनिर्मुक्त-विशुद्धविज्ञानक्षणलक्षणा शब्दाऽऽकृति-जात्यादिलक्षणग्राह्याऽऽकाराऽननुविद्धा निर्विकल्पाऽध्यक्षविज्ञानसन्ततिरेव विसभागक्षयपदेनाऽभिमता । ततश्च विसभागपरिक्षयावस्थायां ज्ञाने सकलग्राह्याकारनिवृत्तिवत् सङ्क्लेशपरिक्षयाऽवस्थायां ध्रुवात्मदर्शनेऽपि स्नेहनिवृत्तिरुपपद्यत एव। अन्यथा = रागादिसङ्क्लेशलक्षणं उपप्लवं विनाऽपि ध्रुवात्मदर्शनेन = स्थिरात्मावलोकनेन हेतुना प्रेमोत्पत्त्यभ्युपगमे = स्थिराऽऽत्मगोचरस्नेहोत्पादाङ्गीकारे तु त्वन्मतप्रसिद्धात्मन्यपि = नैरात्म्यवादिमाध्यमिकमतप्रसिद्ध अविच्युतचेतोविमुक्त्यपराभिधाने निरुपप्लवविज्ञानक्षणसन्ततिरूपे आत्मनि अपि प्रेम भवेत्, ઉપપ્લવ રવાના થઈ જાય તો નીલાદિ ગ્રાહ્યાકારની પણ જ્ઞાનમાંથી નિવૃત્તિ થાય તમારો બૌદ્ધનો સિદ્ધાંત આ મુજબ છે કે “શુદ્ધ જ્ઞાનનું ગ્રાહ્ય = વિષય કોઈ નથી. તેમજ તેનાથી કોઈનું ગ્રહણ = પ્રકાશન પણ થતું નથી. અન્ય જ્ઞાનીય વિષયતાથી = અન્યજ્ઞાનગ્રાહ્યતાથી પણ તે શૂન્ય છે. તો પણ સર્વથા શૂન્યતા નથી. કારણ કે પ્રત્યક્ષસ્વરૂપનો જ્ઞાનમય પ્રકાશ તથાવિધરૂપે પ્રગટ થયો હતો.” મુક્તિકાલીન અપરોક્ષ જ્ઞાનને ઉદ્દેશીને આ વાત કહેવામાં આવેલ છે. (અહીં “તે શુદ્ધ જ્ઞાનનું ગ્રાહ્ય કશું નથી.” - એમ કહેવા દ્વારા તેમાં ગ્રાહ્યાકારનો અભાવ સૂચિત કરેલ છે. વિસભાગસંતતિનો ઉચ્છેદ થવાથી મુક્તિકાલીન શુદ્ધ જ્ઞાનમાં ગ્રાહ્યાકાર નથી હોતો. આ વાતનું અહીં ગ્રંથકારશ્રીએ બૌદ્ધ મત અનુસાર સમર્થન કરીને એવું ફલિત કરેલ છે કે ધ્રુવ આત્માનું દર્શન = વિશુદ્ધ જ્ઞાન થવા છતાં પણ વિસભાગસંતતિના ઉચ્છેદના કારણે રાગ ઉત્પન્ન થવાની કોઈ સંભાવના નથી. માટે નૈરાભ્યદર્શન = ક્ષણિક આત્મદર્શન મોક્ષહેતુ છે. આવો બીજો વિકલ્પ અયોગ્ય છે.)
• वेश विना स्नेह-राग न पन्मे - सैन अन्यथा.। . तृeule संवेशस्१३५ ७५० विना ५९॥ ध्रुव मात्माना शन मात्रथी स्नेह-२॥२॥ ઉત્પન્ન થાય તેવું માનવામાં આવે તો બૌદ્ધ મતમાં પ્રસિદ્ધ એવા ક્ષણિક આત્માને વિશે પણ રાગ ઉત્પન્ન થવો જોઈએ. કારણ કે લાઘવતર્કથી આત્મદર્શનમાત્રને જ રાગનું કારણ માનવું ઉચિત છે. “મોહના
www.jainelibrary.org
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
| SR No. | 004943 |
| Book Title | Dwatrinshada Dwatrinshika Prakran Part 6 |
| Original Sutra Author | Yashovijay Upadhyay |
| Author | Yashovijay of Jayaghoshsuri |
| Publisher | Andheri Jain Sangh |
| Publication Year | 2002 |
| Total Pages | 354 |
| Language | Gujarati, Sanskrit |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 20 MB |