Page Text
________________
• तत्त्वतः साम्परायिककर्मबन्धस्याश्रवता •
१३०१ बहिवति । बहुजन्मान्तरकरो = देव-मनुष्याद्यनेकजन्मविशेषहेतुः, निरुपक्रमकर्मणोऽवश्यवेदनीयत्वात्। सापायस्यैव = अपायवत एव साश्रवो योगः। एकमेव = वर्तमानं जन्म यत्र स (=एकजन्मा) त्वनाश्रवः। ननु कथमेतदयोगिकेवलिगुणस्थानादर्वाक् सर्वसंवराभावेनाऽनाश्रवत्वाऽसम्भवादित्यत आहतत्त्वाङ्गं = निश्चयप्रापको यो व्यवहारस्ततः (=तत्त्वाङ्गव्यवहारतः) । तेन साम्परायिककर्मबन्धलक्षणस्यैवाश्रवस्याऽभ्युपगमात्तदभावे इत्वराश्रवभावेऽपि नाऽनाश्रवयोगक्षतिरिति भावः । तदुक्तं → “आश्रवो बन्धहेतुत्वाद् बन्ध एवेह यन्मतः । स साम्परायिको मुख्यस्तदेषोऽर्थोऽस्य सङ्गतः।।
योगिनोऽवस्थाभेदमवलम्ब्य प्रकारान्तरेण योगद्वैविध्यमाह- 'बहुजन्मेति । → सोवक्कममिह सज्झं इयरमसझं ति होइ नायव्वं - (श्रा.प्र.२०६) इति श्रावकप्रज्ञप्तिवचनात् निरुपक्रमकर्मणः = असाध्यकर्मणः प्रकृते पापाऽऽशयकरस्य अवश्यवेदनीयत्वात् = अवश्यमेव विपाकोदयतो निवर्तनीयत्वात्, अपायवत एव योगिनो दीर्घसंसारफलकर्मबन्धयुक्तः साश्रवो योगः। तदुक्तं योगबिन्दौ → अस्यैव साश्रवः प्रोक्तो बहुजन्मान्तराऽऽवहः । पूर्वव्यावर्णितन्यायादेकजन्मा त्वनाश्रवः ।। - (यो.बि. ३७५) इति । ____ तत्त्वस्य = निश्चयस्य अङ्गं = हेतुः इति तत्त्वाङ्गं = निश्चयप्रापकः = निश्चयोपलब्धिहेतुभूतो यो व्यवहारः । तेन = निश्चयाभिमुखव्यवहारनयेन साम्परायिककर्मबन्धलक्षणस्यैव = कषायजनितज्ञानावरणादिघातिकर्मबन्धस्वरूपस्यैव आश्रवस्य = आश्रवपदार्थस्य अभ्युपगमात् = कक्षीकारात् । प्रकृते कारिकात्रितयेन योगबिन्दुसंवादमाह- 'आश्रव' इत्यादि । तवृत्तिस्त्वेवम् → आस्रवति = आपतति कर्म यस्मिन् स आस्रवः । शुद्धोऽशुद्धश्च योगभूत आस्रवः बन्धहेतुत्वात् = बन्धस्य कारणत्वाद् बन्ध एव = ज्ञानावरणादिकर्मरूप एव, कारणे कार्योपचारात् इह प्रक्रमे यद् = यस्मात् मतः = सम्मतः । (स)साम्परायिकः = कषायप्रभवः सूक्ष्मसम्परायगुणस्थानकावसानः मुख्यः = अनुपचरितः નિશ્ચયપ્રાપક વ્યવહારની દૃષ્ટિએ અનાશ્રવયોગ એકજન્મવાળાને હોય છે. (૧૯૧૮).
ટીકાર્ય - અપાયવાળા જ જીવને સાશ્રવ યોગ હોય છે. આ સાશ્રવયોગ દેવ-મનુષ્ય વગેરે અનેકવિધ જન્મનું કારણ છે. કારણ કે નિરુપક્રમ ચારિત્રમોહનીય કર્મ અવશ્ય ભોગવવાનું જ હોય છે. તથા માત્ર વર્તમાન એક જ ભવવાળા ચરમશરીરી જીવોને નિરાશ્રવ યોગ હોય છે.
:- ननु. निराश्रवनो अर्थ छ तमाम साश्रवनो अभाव. अर्थात् सर्वसंव२. १४मा अयोगी वली ગુણસ્થાનકની પહેલાં તો સર્વસંવર હોતો નથી. તેથી અનાશ્રવપણું = નિરાશ્રવપણું ૧૪મા ગુણઠાણાની પૂર્વે તો અસંભવ જ છે. તેથી ચરમશરીરીના યોગને શૈલેશીકરણપૂર્વે તો કઈ રીતે અનાશ્રવ યોગ કહી શકાય?
સમાધાન - નિશ્ચયનયાત્મક તત્ત્વની પ્રાપ્તિનું કારણ બને તેવા વ્યવહાર નયની અપેક્ષાએ ચરમશરીરીના યોગને અનાશ્રવ યોગ કહેલ છે. કારણ કે નિશ્ચયપ્રાપક વ્યવહારનયની દૃષ્ટિએ સાંપરાયિક કર્મબંધ જ આશ્રવ તરીકે માન્ય છે. સાંપરાયિક = સકષાય કર્મબંધ ન હોય તો ઈર્યાપથિક કર્મબંધ સ્વરૂપ ઈત્વર આશ્રવ થવા છતાં પણ અનાશ્રવયોગ માનવામાં કોઈ ક્ષતિ આવતી નથી. મતલબ કે બારમા ગુણઠાણે કે ૧૩ મા ગુણઠાણે રહેલા જીવને ઈર્યાપથિક કર્મબંધ હોવા છતાં પણ અનાશ્રવ યોગ માનવામાં નિશ્ચયપ્રાપક વ્યવહારની દષ્ટિએ કોઈ બાધ નથી. માટે તો યોગબિંદુ ગ્રંથમાં કહેલ છે કે "આશ્રવ કર્મબંધનો હેતુ હોવાથી અહીં તે આશ્રવ બંધ તરીકે જ માન્ય છે. તે કર્મબંધ મુખ્ય એવો સાંપરાયિક કર્મબંધ = સકષાય
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 004942 |
| Book Title | Dwatrinshada Dwatrinshika Prakran Part 5 |
| Original Sutra Author | Yashovijay Upadhyay |
| Author | Yashovijay of Jayaghoshsuri |
| Publisher | Andheri Jain Sangh |
| Publication Year | 2002 |
| Total Pages | 334 |
| Language | Gujarati, Sanskrit |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 19 MB |