Page Text
________________
१२६८
• मायाफलोपदर्शनम्
=
योगाऽऽभासो गणनायामेव नाऽवतरतीति ॥ १ ॥ चिकीर्षो: ' श्रुतशास्त्रस्य ज्ञानिनोऽपि प्रमादिनः । कालादिविकलो योग इच्छायोग उदाहृतः ।। २।। चिकीर्षोरिति । चिकीर्षोः = तथाविधक्षयोपशमाऽभावेऽपि निर्व्याजमेव कर्तुमिच्छो:, श्रुतार्थस्य सव्याजस्तु दम्भसहितस्तु योगाऽऽभासः सन् गणनायामेव योगगणनायामेव नाऽवतरति, विनयरत्नानुष्ठानवत् । प्रकृते हता भक्तिः समायिका ← ( प. पु. १ । २९ । २९ ) इति पद्मपुराणोक्तिः, → जइ वि य णिगिणे किसे चरे, जइ वि य भुंजिय मासमंतसो । जे इह मायादि मिज्जती आगंता गब्भा यऽणंतसो।। ← (सू. कृ. १ २ ।१ ९) इति च सूत्रकृताङ्गसूत्रोक्तिः साक्षिणी । तदुक्तं स्थानाङ्गसूत्रे अपिवंसीमूलकेतणासमाणं मायं अणुपविट्टे जीवे कालं करेति नेरइएसु उववज्जति ← (स्था. ४ । २ । २९३) इति । यथोक्तं भगवदाचार्येण अपि सायणसंहिताभाष्ये → निर्दम्भं क्रियमाणानि, कर्माण्येव ते हेतवः ← (सा.सं.भा.२०/२/९/१/३/७, पृ.७४४) इति । एतेन न व्याजेन चरेद् धर्मम् ← (म.भा. आदिपर्व २१२ / ३४) इति महाभारतवचनमपि व्याख्यातम् ।।१९/१।।
'यथोद्देशं निर्देश' इति न्यायेनेच्छायोगमाह- 'चिकीर्षो 'रिति । तथाविधक्षयोपशमाऽभावेऽपि ज्ञानावरणादिक्षयोपशमविशेषविरहेऽपि मार्गानुसारिक्षयोपशमसत्त्वेन निर्व्याजमेव = निर्दम्भमेव स्वभूमिकोचितं सदनुष्ठानम् । एतेन योगदृष्टिसमुच्चयवृत्तौ 'कर्तुमिच्छोः कस्यचिन्निर्व्याजमेव तथाविधक्षयोपशमभावेन' (यो . दृ.स. ३ वृत्ति) इत्युक्तं, अत्र च ' तथाविधक्षयोपशमाभावेऽपी' त्युच्यत इति कथं नानयोर्विरोधः ? ← इति चालनाऽपि समाहिता । कर्तुमिच्छोः । अनुष्ठातुरिदं विशेषणं तदीयप्रवृत्तौ योगत्वसम्पादकम् ।
अयमेव विशिष्यते- 'श्रुतार्थस्ये 'ति । यद्यपि मुद्रितप्रतौ 'चिकीर्षोः श्रुतशास्त्रस्य' इति पाठो वर्तते । परं व्याख्यानुसारेण छन्दोऽनुसारेण चात्र 'चिकीर्षोस्तु श्रुतार्थस्य' इति पाठो युज्यते इत्यवधेयम् | योगदृष्टिसमुच्चयवृत्त्यनुसारेण व्याख्यानयति 'अर्थ्यत' इत्यादि सुगमम् । 'श्रुतागमस्य' इति अनुष्ठातुर्द्वितीयमिदं विशेषणનિષ્કપટપણે કરવામાં આવે. દંભસહિત જે આરાધના કે ધર્મ કરાય છે તે તો યોગાભાસ જ જાણવો. તે યોગની ગણતરીમાં જ નથી આવતો. (૧૯/૧)
વિશેષાર્થ :- પ્રસ્તુત બત્રીસીમાં યોગદૃષ્ટિસમુચ્ચય ગ્રંથના આધારે ગ્રંથકારશ્રી યોગના ઇચ્છાયોગ વગેરે ભેદો બતાવે છે. અહીં એક વાત ખૂબ મહત્ત્વની એ છે કે જો આરાધના નિર્દેભણે થાય તો તેની ઇચ્છાયોગ વગેરેમાં ગણતરી થઈ શકે. જો માયા-દંભ-કપટ-છેતરપિંડીપૂર્વક ધર્મ કરવામાં આવે તો તે યોગ જ બની શકતો નથી, ભલે બાહ્યદૃષ્ટિએ તેનો દેખાવ યોગ જેવો લાગતો હોય. વિનયરત્નની સાધના યોગાભાસ તરીકે ગણી શકાય. (૧૯/૧)
♦ ઇચ્છાયોગની ઓળખાણ આ
ગાથાર્થ :- આજ્ઞાપાલન કરવાની ઇચ્છા હોય, શાસ્ત્રો સાંભળેલા હોય, જ્ઞાની હોય, છતાં પણ જો પ્રમાદથી તે આરાધનાયોગ કાલ વગેરેથી વિકલ હોય તો તે યોગ ઇચ્છાયોગ કહેવાયેલ છે. (૧૯/૨) ટીકાર્થ :- તથાવિધ ક્ષયોપશમ ન હોવા છતાં પણ નિર્દભપણે જ યોગસાધનાને કરવાની જેની ઇચ્છા હોય તેમ છતાં વિકથા વગેરે પ્રમાદથી ગ્રસ્ત હોવાના કારણે તેનો ચૈત્યવંદનાદિ આરાધનાયોગ १. मुद्रितप्रती 'चिकीर्षोः श्रुतशास्त्रस्य..' इति पाठः । परं स्वोपज्ञवृत्त्यनुसारेण छन्दोऽनुसारेण च 'चिकीर्षोस्तु श्रुतार्थस्य' इति
=
Jain Education International
·
द्वात्रिंशिका - १९/२
For Private & Personal Use Only
=
www.jainelibrary.org
| SR No. | 004942 |
| Book Title | Dwatrinshada Dwatrinshika Prakran Part 5 |
| Original Sutra Author | Yashovijay Upadhyay |
| Author | Yashovijay of Jayaghoshsuri |
| Publisher | Andheri Jain Sangh |
| Publication Year | 2002 |
| Total Pages | 334 |
| Language | Gujarati, Sanskrit |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 19 MB |