Page Text
________________
• सत्त्वात्माऽन्यताख्यातिस्वरूपम् .
१३३५ ग्रहीतृग्रहणग्राह्यसमापत्तित्रयं किल । अत्र सास्मित-सानन्द-निर्विचारान्तविश्रमम् ।।९।।
ग्रहीत्रिति । 'सास्मितसमाधिपर्यन्ते परं पुरुष ज्ञात्वा भावनायां विवेकख्यातौ ग्रहीतृ समापत्तिः। सानन्दसमाधिपर्यन्ते ग्रहणसमापत्तिः । निर्विचारसमाधिपर्यन्ते च ग्राह्यसमापत्तिर्विश्रान्तेत्येतदर्थः ।।९।। मणेरिवाऽभिजातस्य क्षीणवृत्तेरसंशयम् । तात्स्थ्यात्तदञ्जनत्वाच्च समापत्तिः प्रकीर्तिता ।।१०।।
समापत्तित्रितयं राजमार्तण्डाऽनुसारेणाऽऽह- ‘ग्रहीत्रि'ति । सास्मितसमाधिपर्यन्ते = सास्मिताऽभिधानसम्प्रज्ञातयोगोत्तरकालं परं पुरुषं परमेश्वरं ज्ञात्वा भावनायां प्रवर्तने विवेकख्याती = सत्त्व-पुरुषाऽन्यताख्याती समुत्पन्नायां ग्रहीतृसमापत्तिः भवति । तदुक्तं राजमार्तण्डे → ये परं पुरुषं ज्ञात्वा भावनायां प्रवर्तन्ते तेषामियं विवेकख्यातिः ग्रहीतृसमापत्तिरित्युच्यते - (यो.सू. १।१७ रा.मा.पृ.२१) इति । जीवात्मविषयाऽस्मितासमाधिनिरूपणाऽवसरे नागोजीभट्टेनाऽपि → जीवस्वरूपज्ञानं हि प्रत्यक्षं तत्रैव परिच्छिन्नकूटस्थत्वादिज्ञानस्यैव तत्साक्षात्कारत्वात् । अयमेव सत्त्व-पुरुषाऽन्यताख्यातिशब्देनोच्यते ८ (यो.सू. ११७ ना.भ.वृ.२२) इत्युक्तम् ।।
सानन्दसमाधिपर्यन्ते = सानन्दसम्प्रज्ञातयोगपराकाष्ठायां ग्रहणसमापत्तिः भवतीति प्रागुक्तमेव (द्वा. द्वा.२०१६ पृ.१३३१) । निर्विचारसमाधिपर्यन्ते च सवितर्क-निर्वितर्क-सविचार-निर्विचारसम्प्रज्ञातयोगपर्यन्तश्च समाधिः ग्राह्यसमापत्तिः इति व्यपदिश्यते इति राजमार्तण्डकृदाशयः ।।
→ स्थूलञ्च ग्राह्यं, इन्द्रियाणि = ग्रहणानि, अस्मिताख्यो ग्रहीता। तेषु ग्रहीतृ-ग्रहण-ग्राह्येषु ध्यानपरिपाकः सम्प्रज्ञातो योगः (म.प्र.१ ।१७ पृ.२३) इति मणिप्रभाकृदाशयस्तु प्रागेवोक्तः ।।२०/९।।
હ ગ્રહીતા-ગ્રહણ-ગ્રાહ્ય સમાપતિની વિચારણા હા ગાથાર્થ :- સાસ્મિત, સાનંદ અને નિર્વિચાર સમાધિના અંતે ક્રમશઃ પ્રહતા, પ્રહણ અને ગ્રાહ્યની समापत्ति प३५२ विश्रान्त थाय छे. (२०/८)
ટીકાર્થ :- સાસ્મિત સમાધિના છેડે પરમ પુરુષને જાણીને ભાવનામાં પ્રવર્તતાં વિવેકખ્યાતિ પ્રગટે ત્યારે ગ્રહીતા સમાપત્તિ વિશ્રાન્ત થાય છે. સાનંદ સમાધિના છેડે ગ્રહણ સમાપત્તિ વિશ્રાન્ત થાય છે. નિર્વિચાર સમાધિના છેડે ગ્રાહ્ય સમાપત્તિ વિશ્રાન્ત થાય છે. આ મુજબ શ્લોકનો અર્થ છે.
વિશેષાર્થ :- પૂર્વે આ બત્રીસીના બીજા શ્લોકમાં સવિતર્ક, નિર્વિતર્ક, સવિચાર, નિર્વિચાર, સાનંદ અને સામિત નામની કુલ છ સંપ્રજ્ઞાત સમાધિ બતાવી ગયા. અવાન્તર પ્રકારને ગણાવતાં કુલ છ પ્રકારે સંપ્રજ્ઞાત યોગ થાય છે. તેના મુખ્ય પ્રકાર ચાર છે. ક્રમશઃ તે ચારેય યોગ વધુને વધુ બળવાન હોય છે. તેમાંથી નિર્વિચાર સમાધિના છેડે ગ્રાહ્ય એવા સ્થૂલ પંચમહાભૂતને વિશે સમાપત્તિ વિશ્રાન્ત થાય છે. સાનંદ સંપ્રજ્ઞાત સમાધિના છેડે ગ્રહણ = ઈન્દ્રિય વિશે સમાપત્તિ વિશ્રાન્ત થાય છે. તથા સાસ્મિત સંપ્રજ્ઞાત સમાધિના છેડે પરમેશ્વરને ઓળખી પ્રકૃતિ અને પુરુષનું પરિપક્વ ભેદજ્ઞાન = વિવેકખ્યાતિ થતાં ગ્રહીતા સમાપત્તિ પ્રગટે છે. “સમાપત્તિ શબ્દનો અર્થ આગળના શ્લોકમાં ગ્રંથકારશ્રી બતાવશે. (૨૦/૯)
ગાથાર્થ :- નિશ્ચિતરૂપે જેનો મેલ નાશ પામેલ છે તેવા શ્રેષ્ઠ મણિની જેમ તાચ્ય = તસ્થતા ....... चिह्नद्वयमध्यवर्ती पाठो हस्तादर्श नास्ति ।
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 004942 |
| Book Title | Dwatrinshada Dwatrinshika Prakran Part 5 |
| Original Sutra Author | Yashovijay Upadhyay |
| Author | Yashovijay of Jayaghoshsuri |
| Publisher | Andheri Jain Sangh |
| Publication Year | 2002 |
| Total Pages | 334 |
| Language | Gujarati, Sanskrit |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 19 MB |