Page Text
________________
• जात्यमयूरोदाहरणव्याख्यानम् •
९९३ असद्योगाऽऽरम्भकेभ्यो हि तस्य = सद्योगाऽऽरम्भकस्य सदा भेदो = वैलक्षण्यं जात्यमयूरवत् = सर्वोपाधिविशुद्धमयूरवत् । यथा हि जात्यमयूरोऽजात्यमयूरात्सदैव भिन्नस्तथा सद्योगाऽऽरम्भकोऽप्यन्यस्मादिति भावना । तदुक्तं- “न च सद्योगभव्यस्य वृत्तिरेवंविधापि हि ।
न जात्वजात्यधर्मान् यज्जात्यः सन् भजते शिखी ।।' (योगबिन्दु २४१) ।।२९।। यथा शक्तिस्तदण्डादौ विचित्रा तद्वदस्य हि । गर्भयोगेऽपि 'मातृणां श्रूयतेऽत्युचिता क्रिया ॥३०॥ पेक्षणीयत्वात्तस्य । यथोक्तं योगबिन्दौ → अपेक्षते ध्रुवं ह्येनं सद्योगारम्भकस्तु यः । नाऽन्यः प्रवर्तमानोऽपि तत्र दैवनियोगतः ।। - (यो.बि.२३८) इति । → लौकिक-परीक्षकाणां यस्मिन्नर्थे बुद्धिसाम्यं स दृष्टान्तः - (न्या.सू.१1१।२५) इति न्यायसूत्रदर्शितलक्षणोपेतं दृष्टान्तमाह- जात्यमयूरवदिति ।
जात्यमयूरोदाहरणोपदर्शितभेदसमर्थनाय योगबिन्दुसंवादमाह- 'न चेति । तद्वृत्तिस्त्वेवम् → न च = नैव सद्योगभव्यस्य = परिशुद्धयोगयोग्यस्य जन्तोः वृत्तिः समाचाररूपा एवम्विधाऽपि हि तत्कारित्व-तवेषित्वलक्षणा किम्पुनस्तद्वेषित्वलक्षणैवेत्यपि-हिशब्दार्थः । एतदेव प्रतिवस्तूपमया भावयन्नाहन = नैव जातु = कदाचिद् अजात्यधर्मान् = कुजातमयूरचेष्टितरूपान् यत् = यस्मात् जात्यः = सर्वोपाधिविशुद्धः सन् = भवन् भजते सेवते शिखी = मयूरः + (यो.बि.वृ.२४१) इति । आगमविहिते चैत्यवन्दनादौ विधातुमिष्टे सत्यागमनिरूपितविधिनिरपेक्षतया आगममतिक्रम्याऽऽगमादावेव प्रवर्तत इतिरूपा आगमकारित्वाऽऽगमद्वेषित्वलक्षणा वृत्तिरितरस्मिन् सम्भाव्यमानाऽपुनर्बन्धके नैव सम्भवतीति भावः ।
__ मार्गानुसारित्वाऽऽभिमुख्येनाऽपुनर्बन्धकलक्षणे सद्योगारम्भके मयूरदृष्टान्तोपमा योगशतकवृत्तौ (श्लोक१३) पञ्चाशकवृत्तौ (पञ्चा. ३/४ वृ.) चोपदर्शितेति ध्येयम् ।।१४/२९।।। ___अथ शिखिदृष्टान्तमधिकृत्य ग्रन्थकार एवाऽऽह- 'यथेति । सद्योगारम्भकस्य आदित एव = અસદ્યોગારંભક જીવો કરતાં સદ્યોગારંભક જીવની કાયમ વિલક્ષણતા જ હોય છે. સર્વોપાધિશુદ્ધ મોરની જેમ આ વાત સમજવી. જેમ શ્રેષ્ઠ મોર હલકા મોર કરતાં કાયમ જુદો જ પડી જાય છે. તેમ સદ્યોગારંભક જીવ પણ અસહ્યોગારંભક કરતાં જુદો જ પડી જાય છે- એવો અહીં આશય છે. યોગબિંદુમાં જણાવેલ છે કે – “ખરેખર સદ્યોગવાળા ભવ્ય જીવની વૃત્તિ કયારેય પણ આવી હલકી હોતી નથી. કયારેય ५५॥ श्रेष्ठ भो२. ४८भोरन। गुराध नु सेवन ४२तो नथी.' (१४/२८)
વિશેષાર્થ :- ભવિષ્યમાં સતત ટકે, આગળ વધે, વિશુદ્ધ બને તેવી સાનુબંધ યોગસાધના કરનાર જીવ અવશ્ય સિદ્ધિસૂચક અમોઘ આત્માદિ ત્રિવિધ પ્રત્યયને આદરે છે. સાધના કરીને પ્રમાદવશ થવાના કારણે સાધનાભ્રષ્ટ થનારને ત્રિવિધ પ્રત્યયની બહુ પડી નથી હોતી. તેના પ્રત્યે તે ઉદાસીન હોય છે. पुत्रन लक्ष! ५॥२९॥मांथी ५२५॥ य तेवी मा पात छे. (१४/२८)
શ્રેષ્ઠ મોરના દૃષ્ટાંતની સ્પષ્ટતા કરતાં ગ્રંથકારશ્રી જણાવે છે કે
ગાથાર્થઃ- જેમ શ્રેષ્ઠ મોરના ઈંડા વગેરેમાં વિશિષ્ટ શક્તિ હોય છે તેમ સદ્યોગારંભકમાં વિશિષ્ટ શક્તિ હોય છે. ખરેખર સદ્યોગારંભક જીવનો ગર્ભરૂપે યોગ થતાં માતાઓની અત્યંત ઉચિત ક્રિયા સંભળાય છે. (૧૪/૩૦) १. हस्तादर्श '..रववत्' इत्यशुद्धः पाठः । २. हस्तादर्श 'सर्वोपाधिविशुद्धमयूरवत्' इति पदं नास्ति । ३. मुद्रितप्रतौ 'मातृणामि'त्यशुद्धः पाठः।
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 004941 |
| Book Title | Dwatrinshada Dwatrinshika Prakran Part 4 |
| Original Sutra Author | Yashovijay Upadhyay |
| Author | Yashovijay of Jayaghoshsuri |
| Publisher | Andheri Jain Sangh |
| Publication Year | 2002 |
| Total Pages | 378 |
| Language | Gujarati, Sanskrit |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 22 MB |