________________
९९०
• पारमार्थिकसिद्धिस्वरूपस्फोरणम् . द्वात्रिंशिका-१४/२८ = विश्वासः प्रोक्तः सम्पूर्ण = अव्यभिचारि सिद्धिसाधनं = इष्टकारणम्, यत उक्तं- “आत्मा तदभिलाषी स्याद् गुरुराह तदेव तु। तल्लिङ्गोपनिपातश्च सम्पूर्ण सिद्धिसाधनम् ।।"(यो.बि.२३२)।।२७।। सिद्धिः सिख्यनुबबैव न पातमनुबघ्नती। हाठिकानामपि ह्येषा नाऽऽत्मादिप्रत्ययं विना ॥२८॥
सिद्धिरिति । सिख्यनुबबैव = उत्तरसिद्ध्यवन्ध्यबीजमेव सिद्धिः भवति तात्त्विकी । 'न पुनः पातं = भ्रशं अनुबध्नती इति' प्राक्कालव्याप्त्यावष्टभ्नती । इत्येवम् । प्रायः सर्वत्र सर्वदैतत्रितयाऽविसंवादे स्वस्यैव स्वगुरुत्वं निश्चयतः प्रादुर्भवति । एतेन → स्वस्मिन् सदभिलाषित्वादभीष्टज्ञापकत्वतः । स्वयं हितप्रयोक्तृत्वादात्मैव गुरुरात्मनः ।। 6 (इष्टो. ३४) इति इष्टोपदेशवचनमपि व्याख्यातम् । अधिकृतप्रत्ययैक्ये सति प्रकृते फलितं किमित्याह- अव्यभिचारि = सुसंवादि इष्टकारणं = स्वाऽभिप्रेतफलनिष्पत्तिसूचकम् । अत्रैव योगबिन्दु (यो.बि.२३२) संवादमावेदयति'आत्मेति । भावितार्थोऽयं श्लोकः । विशिकायामपि → चिंतेह मंगलमिहं निमित्तसुद्धिं तिहा परिक्खंता। काय-वय-मणेहिं तहा निय-गुरुयणसंगएहिं तु ।। 6 (विं.१४/४) इत्येवं प्रत्ययत्रैविध्यमुपदर्शितमिति ध्येयम् । इत्थमेवाऽऽत्मदर्शनादिसिद्धिः परेषामपि सम्मता । तदुक्तं महोपनिषदि → स्वानुभूतेश्च शास्त्रस्य गुरोश्चैवैकवाक्यता । यस्याऽभ्यासेन तेनात्मा सततं चावलोक्यते ।। - (महो.४/५) इति । शास्त्रोक्तलिङ्गानां शास्त्रपदेन ग्रहणसम्भवादित्यधिकमस्मत्कृत-कल्याणकन्दल्याम् (षोडशकवृत्ति-६/९ पृ.१४४) ।।१४/२७।। ____ अथ समुदितत्रिविधप्रत्ययव्यङ्ग्यां सिद्धिमेव भावयन्नाह- ‘सिद्धि'रिति । उत्तरसिद्ध्यवन्ध्यबीजमेव = स्वोत्तरफलान्तरसिद्ध्यमोघबीजभूतैव सिद्धिः प्रकृते नियमेन तात्त्विकी = निरुपचरिता भवति । भ्रंशं = पतनं प्राक्कालव्याप्त्या = स्वपूर्वकालीनत्वनिरूपितव्याप्तिसम्बन्धेन अवष्टभ्नती = सम्बध्नती सिद्धिः पुनः न = नैव तात्त्विकी सिद्धिः भवति । या सिद्धिरवश्यम्भाविभ्रंशपूर्वकालिकी सा स्वपूर्वઈષ્ટ-સિદ્ધિસાધન છે. કારણ કે યોગબિંદુ ગ્રંથમાં પણ જણાવેલ છે કે – “આત્મા તે કાર્યનો ઇચ્છુક હોય, ગુરુ પણ તે જ કાર્ય કરવાનું જણાવે. અને તેની સિદ્ધિને સૂચવનારા નિમિત્તો આવી મળે. माम संपूर्ण सिद्धिसाधन बने छ.' 6 (१४/२७)
વિશેષાર્થ :- જે સાધના કરવાની પોતાની ઈચ્છા હોય તે જ સાધના કરવાની ગુરુ આજ્ઞા કરે. તે જ વખતે અથવા તે સાધના કરતી વખતે ઘંટનાદ-શંખવાદન-દેવચકલીદર્શન થાય, ઢોલ વગેરે વાગતા સંભળાય તો સમજી લેવું કે તે સાધના અવશ્ય સિદ્ધ થવાની છે. (૧૪/૨૭)
ગાથાર્થ :- જે સિદ્ધિ અન્ય સિદ્ધિને લાવી આપે, પતનને લાવે નહિ તે તાત્વિક સિદ્ધિ જાણવી. બળાત્કારે કામ કરનારને પણ કાર્યસિદ્ધિ આત્માદિ ત્રિવિધ પ્રત્યય વિના સંભવતી નથી. (૧૪/૨૮)
ટીકાર્ય - ઉત્તરોત્તર નવી સિદ્ધિનું અમોઘ બીજ બને તે જ સિદ્ધિ તાત્ત્વિક સિદ્ધિ બને છે. ભવિષ્યમાં પતનને પામનારી સિદ્ધિ અસિદ્ધિ જ કહેવાય. મતલબ કે પતન પામવાની પૂર્વકાળમાં જે નિયમા વિદ્યમાન હોય, પતનપૂર્વકાળે હાજર રહેવા દ્વારા પ્રાકાલ વ્યાપ્તિસંબંધથી જે સિદ્ધિ પતન સાથે સંકળાયેલી હોય
१. हस्तादर्श 'न' पदं नास्ति । २. मुद्रितप्रतौ 'इति' पदं नास्ति । ३. '..व्याप्त्यवष्टभ्नाति..' इत्यशुद्धः पाठो मुद्रितप्रतौ। Jain Education International For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org