________________
• क्रियावादि-भ
-भद्रकाद्युत्पादज्ञापनम् ·
द्वात्रिंशिका - १४/७
ततो हि अदः = एतद् युक्तमुक्तं, यदुताऽन्यत्रोपचारत एव पूर्वसेवेति ।। ६ ।। शान्तोदात्तस्तयैव स्यादाश्रयः शुभचेतसः । धन्यो भोगसुखस्येव' वित्ताढ्यो रूपवान् युवा ।।७।। तहिं तेसिं उववाए पण्णत्ते । तेसि णं भंते ! देवाणं केवइयं कालं ठिई पण्णत्ता ? गोयमा ! चउद्दसवाससहस्साइं ठिई पण्णत्ता ← ( औप. ९१ ) इति औपपातिकसूत्रवचनप्रबन्धः, जे पुण पययीए भद्दया मंदकसाया धम्मरुचिणो दाण-सीला ईसी सुहज्झवसाया ते मणुएसु उववज्जंति ← (चउपन्नमहापुरुसचरियं-पृ.५२ ) इति चतुष्पञ्चाशन्महापुरुषचरितवचनविन्यासश्च विभावनीयः । नरकादिगतिवर्त्यपि क्रियावादी मनुष्यायुरेव निबध्नाति, क्रियावादित्वप्रभावात् । तदुक्तं भगवतीसूत्रे → सव्वे वि नेरइया जे किरियावाई ते मणुस्साउयं एव पकरेइ ।.... एवं जाव थणियकुमारा जहेव णेरइया ← (भ.सू.श.३०/उ.१/सू.८२४ ) इति । यत्तु चतुर्गतिकक्रियावादिनामपेक्षया ओघतो भगवतीसूत्रे किरियावाइ णं भंते ! जीवा किं नेरइयाउयं पकरेंति, तिरिक्खजोणीयाउयं पकरेंति, मणुस्साउयं पकरेंति, देवाउयं पकरेंति ? गोयमा ! नो नेरइयाउयं पकरेंति, नो तिरिक्खजोणीयाउयं पकरेंति, मणुयाउयं वि पकरेंति, देवायं विकरेंति । जइ देवाउयं पकरेंति किं भवणवासिदेवाउयं पकरेंति जाव वेमाणियदेवाउयं पकरेंति? गोयमा ! नो भवणवासीदेवाउयं पकरेंति, नो वाणमंतरदेवाउयं पकरेंति, नो जोइसियदेवाउयं पकरेंति, वेमाणियदेवाउयं पकरेंति ← (भ.सू. ३०/१/८२५) इत्युक्तं तत्तु सदृशां देव-नारकक्रियावादिनां मनुजायुर्बन्धकत्वापेक्षया नर- तिर्यक्क्रियावादिनां च वैमानिकायुर्बन्धकत्वापेक्षया विभावनीयमत्र ।
प्रकृते भद्दकेन च सीलेन भद्दिकाय च दिट्ठिया । एतेहि द्वीहि धम्मेहि यो समन्नागतो नरो ।। कायस्स भेदा सव्वञ्ञो सग्गं सो उपपज्जति ← (इतिवु. २/१/६) इति इतिवृत्तकवचनमप्यत्राऽवधेयम् । ततो युक्तमुक्तं यदुत अपुनर्बन्धकादेः अन्यत्र = सकृद्बन्धकादौ उपचारतः = आरोपमाश्रित्य एव पूर्वसेवेति ।।१४/६।।
९४६
આત્મપ્રકૃતિને ઉદ્દેશીને યોગગ્રન્થોમાં પૂર્વસેવાસ્વરૂપ વ્યવહાર પ્રસિદ્ધિને પામેલ છે. માટે હમણાં જે કહ્યું કે ‘અપુનર્બંધક સિવાયના જીવોમાં ઉપચારથી જ પૂર્વસેવા હોય છે'-તે વ્યાજબી જ છે. (૧૪/૬)
વિશેષાર્થ :- જીવની પ્રકૃતિ-સ્વભાવ અંતરંગ પરિણતિ ફરીથી તીવ્રતમ સંકલેશનો શિકાર ન બને અને ઉત્તરોત્તર ચઢિયાતી કલ્યાણપરંપરાને લાવે તો જ યોગપૂર્વસેવા તાત્ત્વિક કહેવાય. ફરીથી તીવ્રતમ રાગ-દ્વેષના તોફાનમાં જીવ જો તણાઈ જવાનો હોય, ભવિષ્યમાં કલ્યાણની પરંપરા અટકી જવાની હોય તો તેની વ્યવહારમાં દેખાતી પૂર્વસેવા તાત્ત્વિક નહિ પણ ઔપચારિક કહેવાય, ગૌણસ્વરૂપે કહેવાય. આ પ્રમાણે યોગપ્રતિપાદક ગ્રંથોનું કથન છે. તેથી ફરીથી ૭૦ કોડાકોડી સાગરોપમ સ્થિતિવાળા કર્મને ભવિષ્યમાં બાંધનારા સમૃબંધક જીવની પૂર્વસેવા ઔપચારિક કહેવાય, ગૌણરૂપે કહેવાય- આ મુજબ જે ચોથી ગાથામાં જણાવી ગયા તે વાત વ્યાજબી જ છે. આમાં કોઈ શંકા ન રાખવી. (૧૪/૬)
ગાથાર્થ :- ભાવિભદ્ર પ્રકૃતિના કારણે જ જીવ શાંત અને ઉદાત્ત બને છે. જેમ ધનસમૃદ્ધ રૂપાળો ભાગ્યશાળી યુવાન ભોગસુખનું ભાજન બને તેમ ઉપરોક્ત જીવ શુદ્ધ ચિત્તનો આધાર બને છે. (૧૪/૭)
१. हस्तादर्शे 'सुखस्येवं' इत्यशुद्धः पाठः ।
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org