Page Text
________________
• गौणत्व - मुख्यत्वयोः व्याख्यान्तरम्
द्वात्रिंशिका - १७/७
,
कार्यस्योभयजन्यत्वात्प्रत्येकजन्यत्वव्यवहारोऽप्रामाणिकः स्यादिति भावः || ६ || एतदेव भावयतिउत्कटेन हि दैवेन कृतं दैवकृतं विदुः । तादृशेन च यत्नेन कृतं यत्नकृतं जनाः ।।७।। 'उत्कटेन हीति । उत्कटेन हि दैवेन कृतं कार्यं जना दैवकृतं विदुः तादृशेन = उत्कटेन यत्नेन च कृतं यत्नकृतं एतदिति । इत्थं चोत्कटस्वकृतत्वज्ञानमनुत्कटाऽन्यकृतत्वज्ञानं वा प्रत्येकजन्यत्वाऽभिलापप्रयोजकम् । कारगताऽनुत्कटत्व-दैवगतोत्कटत्वयोः प्रयोजकत्वम् । अनुत्कटदैवोत्कटपुरुषकारजन्ये वस्तुनि 'इदं पुरुषकारकृतमिति व्यपदेशे तु दैवगताऽनुत्कटत्व- पुरुषकारगतोत्कटत्वयोः प्रयोजकत्वमिति तात्पर्यम् ।
= प्र
युक्तञ्चैतत्, अन्यथा = प्रत्येकजन्यत्वव्यवहारे दैवादिगतोत्कटत्वादेरनियामकत्वाऽभ्युपगमे सर्वस्य कार्यस्य = कार्यत्वाऽवच्छिन्नस्य उभयजन्यत्वात् = दैव-पुरुषकारोभयनिष्ठकारणतानिरूपितकार्यताऽऽलिङ्गितत्वात् प्रत्येकजन्यत्वव्यवहारः = 'इदं दैवकृतं तच्च पुरुषकारकृतमि तिलक्षणो व्यपदेशः अप्रामाणिकः माणेतरज्ञानप्रयुक्तः स्यात् । ' इदं दैवकृतमित्यस्य दैवमात्रकृतत्वाऽर्थकत्वे बाधः स्यात् । अस्मन्मते च ‘उत्कटदैवकृतत्वाऽर्थकत्वाऽभ्युपगमान्न काऽप्यनुपपत्तिः इति भावः । इत्थञ्च निरपेक्षतादृशाऽवधारणे मिथ्यात्वं सापेक्षाऽवधारणे च सम्यक्त्वमेव तादृशवादस्येति फलितम् । तदुक्तं उपदेशपदे → कालो सहाव-नियइ पुव्वकयं पुरिसकारणेगंता । मिच्छत्तं ते चेव उ समासओ होंति सम्मत्तं ।। सव्वम्मि चेव कज्जे एस कलावो बुहेहिं निधिठ्ठो । जणगत्तेण तओ खलु परिभावेयव्वओ सम्मं ।। ← (उप.प. १६४-१६५ ) इति भावनीयम् ।।१७ / ६ ||
एतदेव भावयति उत्कटेनेति । इत्थञ्च व्यवहारनयेन विनिगमनाविरहाद् उत्कटस्वकृतत्वज्ञानं अनुत्कटाऽन्यकृतत्वज्ञानं वा प्रत्येकजन्यत्वाऽभिलापप्रयोजकम् । उत्कटदैवकृतत्वज्ञानं अनुत्कटपुरुषकारकृतत्वज्ञानं वा ‘दैवजन्यमिदमिति व्यवहारनियामकम् यथा सव्वो पुव्वकयाणं कम्माणं पावए फलविवागं । अवराहेसु गुणे य णिमित्तमितं परो होइ । । ( सं . स . १२० ) इति सम्बोधसप्ततिकावचनम् । → अर्वाक् થતો જણાય છે. પ્રસ્તુતમાં કાર્યમાં પ્રત્યેકજન્યતા = નસીબકાર્યતા કે પુરુષાર્થકાર્યતા જણાવાય છે તેમાં નિયામક તો ગૌણતા અને મુખ્યતા છે.) બાકી તો દરેક કાર્ય વ્યવહારનયના મતે નસીબ અને પુરુષાર્થ બન્નેથી ઉત્પન્ન થયેલ હોવાના કારણ ‘આ કાર્ય નસીબજન્ય છે, પેલું કાર્ય પુરુષાર્થજન્ય છે’- આ પ્રમાણેનો પ્રસિદ્ધ વ્યવહાર જ અપ્રામાણિક થઇ જશે- એવો આશય પ્રસ્તુતમાં વ્યવહારનય દર્શાવે છે. (૧૭/૬)
આ જ વાતને ગ્રંથકારશ્રી વિશેષ રીતે સ્પષ્ટ કરે છે.
११६०
·
ગાથાર્થ :- ઉત્કટ નસીબથી કરાયેલ કાર્યને લોકો ભાગ્યકૃત રૂપે જાણે છે. તથા ઉત્કટ પ્રયત્ન દ્વારા કરાયેલ કાર્યને લોકો પુરૂષાર્થકૃતરૂપે જાણે છે. (૧૭/૭)
ટીકાર્થ :- ઉત્કટ ભાગ્ય વડે કરાયેલ કાર્યને લોકો ભાગ્યનિર્મિત તરીકે જાણે છે. તથા ઉત્કટ એવા પુરુષાર્થ વડે થયેલા કાર્યને પુરુષાર્થ રચિત તરીકે ઓળખે છે. આ રીતે ઉત્કટ એવા પોતાના દ્વારા નિર્મિત થવાપણાનું જ્ઞાન અથવા અનુત્કટ એવા અન્ય દ્વારા નિર્મિત થવાપણાનું જ્ઞાન પ્રત્યેક જન્યત્વના = સ્વજન્યત્વના વ્યવહારનું પ્રયોજક છે.
१.. हस्तादर्शे 'उत्कटेन हीति' अयं पाठो नास्ति । २. मुद्रितप्रतौ 'दैवेकुतं' इत्यशुद्धः पाठः ।
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 004941 |
| Book Title | Dwatrinshada Dwatrinshika Prakran Part 4 |
| Original Sutra Author | Yashovijay Upadhyay |
| Author | Yashovijay of Jayaghoshsuri |
| Publisher | Andheri Jain Sangh |
| Publication Year | 2002 |
| Total Pages | 378 |
| Language | Gujarati, Sanskrit |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 22 MB |