Page Text
________________
• वेदवादिपरिष्कारः .
१०३७ तदभ्युपगमाद्यावन्न तद्व्यत्ययमन्तृता' । तावच्छिष्टत्वमिति चेत्तदप्रामाण्यमन्तरि ॥१८॥
तदिति । तस्य = वेदप्रामाण्यस्य अभ्युपगमात् (=तदभ्युपगमात्) यावन्न तद्व्यत्ययस्य = वेदाऽप्रामाण्यस्य मन्तृता = अभ्युपगमः (=तद्व्यत्ययमन्तृता) तावच्छिष्टत्वम् । शयनादिदशायां च वेदाप्रामाण्याऽनभ्युपगमाद्रे ब्राह्मणे नाऽव्याप्तिरिति भावः ।।
अप्रामाण्यमननस्याऽपि स्वारसिकस्य ग्रहणाद् बौद्धताडिते ब्राह्मणे वेदाऽप्रामाण्याऽभ्युपगन्तरि मूर्छाद्यवस्थायां ज्ञानमात्रविरहेण वेदप्रामाण्याऽभ्युपगमाऽभाववति ब्राह्मणे शिष्टत्वस्य अव्याप्तिः तदवस्थैव, तदानीं शिष्टलक्षणाऽभावात् । प्रकृते चाऽभ्युपगमः मननात्मकोऽभिप्रेतो न तु संस्काररूपः, तेन शयनादिकाले वेदप्रामाण्यसंस्कारसत्त्वेऽपि तादृशज्ञानविरहादव्याप्ति वैवेति ध्येयम् ।।१५/१७।।
पूर्वपक्षी शिष्टलक्षणं परिष्करोति 'तदिति । वेदप्रामाण्यस्याऽभ्युपगमात् = वेदप्रामाण्यमन्तृत्वकालमारभ्य यावत् न वेदाऽप्रामाण्यस्याऽभ्युपगमः तावत् तत्र शिष्टत्वं इति स्वीकारे नास्ति पूर्वोक्तः कश्चिदपि दोष इति पूर्वपक्ष्याशयः । एतदेव स्पष्टयति- शयनादिदशायां च वेदप्रामाण्याऽभ्युपगमविरहेऽपि वेदाऽप्रामाण्याऽनभ्युपगमात् तदानीं ब्राह्मणे शिष्टत्वस्य नाऽव्याप्तिः। वेदप्रामाण्याऽभ्युपगमोत्तरकालीनवेदाऽप्रामाण्याऽभ्युपगमसंसर्गाभावः शिष्टत्वप्रयोजक इत्याशयः पूर्वपक्षिणः । न चैवमपि बौद्धताडिते ब्राह्मणे 'वेदा अप्रमाणमि'त्यभ्युपगमादव्याप्तिर्वज्रलेपायितैव, वेदाऽप्रामाण्याऽभ्युपगमसंसर्गाभावप्रच्यवादिति शङ्कनीयम्, अप्रामाण्यमननस्याऽपि प्रामाण्याऽभ्युपगमवत् स्वारसिकस्य = स्वरसवाहिन एव ग्रहणात् = शिष्टलक्षणे प्रवेशाद् बौद्धताडिते ब्राह्मणे बलामोटिकया वेदाऽप्रामाण्याऽभ्युपगन्तरि न शिष्टलक्षणस्य अव्याप्तिः જ્ઞાન ઉત્પન્ન થતું નથી. આવું વેદવાદી તૈયાયિક બ્રાહ્મણો માને છે. નિદ્રા અવસ્થામાં “વેદ પ્રમાણ છે' આવું જ્ઞાન બ્રાહ્મણમાં ન હોવાના લીધે શિષ્ટપુરુષના લક્ષણની તેમાં અવ્યામિ આવશે. લક્ષ્યમાં લક્ષણનું न ४ ते भव्याति घोष उपाय छे. (१५/१७)
ગાથાર્થ :- વેદપ્રમાણુનો સ્વીકાર કર્યા બાદ જ્યાં સુધી તેનાથી વિરોધી માન્યતા ન આવે ત્યાં સુધી શિષ્ટત્વ હોય- આવું પૂર્વપક્ષી દ્વારા માનવામાં આવે તો વેદને ઓળખ્યા વિના વેદને અપ્રમાણ भानना। प्राममा अव्यात. मावशे. (१५/१८)
સૂચના :- ૧૮મી ગાથાનો ૧૯મી ગાથાના પૂર્વાર્ધ સાથે સંબંધ હોવાથી ૧૮મી ગાથામાં ખૂટતો અર્થ ૧૯મી ગાથાના પૂર્વાર્ધમાંથી અહીં ગોઠવેલ છે. આની વાચકવર્ગે ખાસ નોંધ લેવી. વિશેષ સ્પષ્ટતા આગળ થઈ જશે.
ટીકાર્થ:- પૂર્વપક્ષી સૂતેલા બ્રાહ્મણમાં શિષ્ટલક્ષણની અવ્યાપ્તિ દૂર કરવા માટે એમ કહે છે કે – વેદમાં પ્રામાયનો સ્વીકાર કર્યા પછી જ્યાં સુધી વેદમાં અપ્રામાણ્યનો સ્વીકાર કરવામાં ન આવે ત્યાં સુધી શિષ્ટતા માન્ય છે. વેદવાદી બ્રાહ્મણ સૂતેલો હોય ત્યારે તેને કોઈ પણ પ્રકારનું જ્ઞાન જ ન હોવાથી ‘વેદ અપ્રમાણ છે એવો સ્વીકાર કરેલ ન હોવાથી તેમાં અવ્યામિ નહિ આવે- એવો આશય છે. તથા “વેદ અપ્રમાણ છે' એવો સ્વીકાર પણ સ્વેચ્છાથી કરે તો જ તેના અપ્રામાણ્ય સ્વીકારની અહીં ગણતરી કરવાની. તેથી વેદવાદી બ્રાહ્મણ પાસે વેદનો અપ્રમાણ તરીકે સ્વીકાર કરાવવા માટે બૌદ્ધ લોકો બ્રાહ્મણને મારે અને ગભરાટના કારણે બ્રાહ્મણ વેદને અપ્રમાણ તરીકે સ્વીકારે તો ત્યારે તેવા બ્રાહ્મણમાં શિષ્ટલક્ષણની અવ્યાપ્તિ નહિ આવે. કારણ १. हस्तादर्श ‘मंत्रितं' इत्यशुद्धः पाठः । २. हस्ताद” 'शिष्टस्य' इत्यशुद्धः पाठः । ३. ....भ्युपमाद्' इत्यशुद्धः पाठो हस्तादर्श
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 004941 |
| Book Title | Dwatrinshada Dwatrinshika Prakran Part 4 |
| Original Sutra Author | Yashovijay Upadhyay |
| Author | Yashovijay of Jayaghoshsuri |
| Publisher | Andheri Jain Sangh |
| Publication Year | 2002 |
| Total Pages | 378 |
| Language | Gujarati, Sanskrit |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 22 MB |