Page Text
________________
१०१६ • करणत्रयविभावनम् .
द्वात्रिंशिका-१५/८ ग्रन्थिं यावद् भवेदाद्यं द्वितीयं तदतिक्रमे। भिन्नग्रन्थेस्तृतीयं तु योगिनाथैः प्रदर्शितम् ।।८।।
ग्रन्थिमिति । आद्यं = यथाप्रवृत्तकरणं ग्रन्थिं यावद् भवेत् । द्वितीयं = अपूर्वकरणं तदतिक्रमे विसोहीए विसुज्झमाणो आगदो - (क.प्रा.गा.९४ चू. भाग १२/पृ.२००) इति । कषायप्राभृतवृत्ती वीरसेनाचार्येण अपि → मिथ्यात्वगरौद् अतिदुस्तराद् आत्मानं उद्धर्तुमनसोऽस्य सम्यक्त्वरत्नं अलब्धपूर्वं आसिसा-दयिषोः प्रतिक्षणं क्षयोपशमोपदेशलब्ध्यादिभिः उपबृंहितसामर्थ्यस्य संवेग-निर्वेदाभ्यां उपर्युपरि उपची-यमानहर्षस्य समयं प्रति अनन्तगुणविशुद्धिप्रतिपत्तेः अविप्रतिषेधात् + (क.प्रा.गा. ९४ भाग१२/पृ. २००) इत्युक्तम् । सम्मतञ्चेदमस्माकमपि। तदुक्तं शतकवृत्तौ देवेन्द्रसूरिभिः सप्ततिकावृत्तौ च श्रीमलयगिरिसूरिभिः → यथाप्रवृत्तकरणे प्रविशन् प्रतिसमयमनन्तगुणवृझ्या विशुद्ध्या प्रविशति - (श.९८ वृ.,स.६२ वृ.)। कर्मप्रकृतिवृत्तौ अपि(उपशमनाकरण- गा.३) विस्तरत उक्तमिदमित्यवधेयम् ।।१५/७।।
एतेषां करणानां मध्ये कस्यामवस्थायां किं भवति ? इत्याशङ्कायामाह- 'ग्रन्थिमिति । अनादिकालादारभ्य यावद् ग्रन्थिं = ग्रन्थिप्रदेशं तावद् यथाप्रवृत्तकरणं भवति, कर्मक्षपणनिबन्धनस्याऽध्यवसायमात्रस्य सर्वदेव भावात्, अष्टानां कर्मप्रकृतीनामुदयप्राप्तानां सर्वदैव क्षपणादिति श्रीहेमचन्द्रसूरयः (वि.आ.भा.१२०३) । ग्रन्थिस्वरूपं योगशास्त्रवृत्तौ कलिकालसर्वज्ञैः → रागद्वेषपरिणामो दुर्भेदो ग्रन्थिरुच्यते । दुरुच्छेदो दृढतरः काष्ठादेरिव सर्वदा ।। - (यो.शा.१/१७ वृत्ति-५/पृ.३९) इत्येवमवर्णि । → सम्यग्दर्शनलाभान्तरायभूतः कर्कश-घन-रूढ-गुपिलवल्कग्रन्थिरिव दुर्भेदो धनराग-द्वेषपरिणामरूपो ग्रन्थिः 6 (बृ.क.भा.९३ वृ.) इति बृहत्कल्पभाष्यवृत्तिकृत् । ग्रन्थिदेशलाभप्रक्रिया तु विशेषावश्यकभाष्ये →
जो पल्लेऽतिमहल्ले धनं पक्खिवइ थोव-थोवयरं । सोहेइ बहु-बहुतरं झिज्झइ थोवेण कालेण ।। तह कम्मधन्नपल्ले जीवोऽणाभोगओ बहुतरागं । सोहंतो थोवतरं गिहंतो पावए गठिं ।।
+ (वि.आ.भा. १२०५-१२०६) इत्येवं दर्शिता पूर्व(पृ.९४९) चेहोक्ता स्मर्तव्या ।
कर्मस्तववृत्तौ देवेन्द्रसूरिभिः → कथमपि तथाभव्यत्वपरिपाकवशतो गिरिसरिदुपलघोलनाकल्पेनाऽनाभोगनिवर्तियथाप्रवृत्तिकरणेन ‘करणं परिणामोऽत्र' (योगबिन्दु-२६४, विशेषावश्यकभाष्यमलधारवृत्ति१२०२) इति वचनाद् अध्यवसायविशेषरूपेणाऽऽयुर्वर्जानि ज्ञानावरणीयादिकर्माणि सर्वाण्यपि पल्योपमा
વિશેષાર્થ - અનાદિ કાળથી કર્મનિર્જરા કરવાના ચાલી આવતા જીવના પરિણામ યથાપ્રવૃત્ત કરણ કહેવાય છે. પૂર્વે ક્યારેય પણ ન આવેલા એવા જે વિશિષ્ટતર નિર્મળ પરિણામો દ્વારા જીવ અપૂર્વસ્થિતિઘાત, અપૂર્વસઘાત, ગુણશ્રેણી અને અપૂર્વ અલ્પસ્થિતિબંધઆ ચાર કાર્ય કરે તે પરિણામ અપૂર્વકરણ કહેવાય. તથા ગ્રંથિભેદ કર્યા બાદ જીવ અનિવર્તિકરણ = અનિવૃત્તિકરણ પરિણામને પામે ત્યારે સમ્યગ્દર્શન પ્રગટ થાય છે. આ વાત કર્યપ્રકૃતિ, પંચસંગ્રહ, દ્વિતીય કર્મગ્રન્થની ટીકા, પ્રવચનસારોદ્ધાર વિશેષાવશ્યક ભાષ્ય વગેરે ગ્રંથોમાં અતિપ્રસિદ્ધ છે. સંજ્ઞી પંચેન્દ્રિય જીવના પરિણામના આધારે નક્કી થાય કે “તે જીવ કયારે કેટલા કરણને પામશે? ક્યાં સુધી કયું કરણ હોય છે? તેનું નિરૂપણ ગ્રંથકારશ્રી આગળની ગાથામાં કરે છે. (૧૫/૭).
ગાથાર્થ :- ગ્રંથિ સુધી પ્રથમ કરણ હોય. ગ્રંથિનું ઉલ્લંઘન કરે ત્યારે બીજું કરણ હોય. પ્રન્થિભેદ કર્યા બાદ ત્રીજું કરણ હોય- આમ યોગીનાથ વડે જણાવાયેલ છે. (૧૫/૮).
ટીકાર્થ :- પ્રથમ યથાપ્રવૃત્ત કરણ પ્રન્થિ સુધી હોય છે. એ પ્રન્થિનું ઉલ્લંઘન થતું હોય ત્યારે १. 'याघ' इत्यशुद्धः पाठो मुद्रितप्रतौ । Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 004941 |
| Book Title | Dwatrinshada Dwatrinshika Prakran Part 4 |
| Original Sutra Author | Yashovijay Upadhyay |
| Author | Yashovijay of Jayaghoshsuri |
| Publisher | Andheri Jain Sangh |
| Publication Year | 2002 |
| Total Pages | 378 |
| Language | Gujarati, Sanskrit |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 22 MB |