________________
• नैश्चयिक यथाप्रवृत्तकरणपूर्वमपि प्रतिसमयमनन्तगुणशुद्धिः • १०१५ स्यादीदृक्करणे चाऽन्त्ये सत्त्वानां परिणामतः । त्रिधा यथाप्रवृत्तं तदपूर्वं चाऽनिवर्ति च ॥७॥
स्यादिति । ईदृग = उपदर्शितलक्षणं सम्यक्त्वं चाऽन्त्ये करणे "जाते सती"ति गम्यं स्याद् = भवेत् । तत् करणं सत्त्वानां = प्राणिनां परिणामतः त्रिधा = त्रिप्रकारं (१) यथाप्रवृत्तं (२) अपूर्वं च' (३) अनिवर्ति चेति ।।७।।
इदञ्च सम्यक्त्वं कदा स्यात् ? इत्याशङ्कायामाह- ‘स्यादिति । अन्त्ये = अनिवर्तिनाम्नि करणे जाते सति सम्यक्त्वं स्यात् = जायते । करणञ्चात्मपरिणामविशेषः, क्रियते कर्मक्षपणमनेनेति करणमिति व्युत्पत्तेः । यथोक्तं विशेषावश्यकभाष्ये → भन्नइ करणं ति परिणामो - (वि.आ.भा.१२०२) इति । इदञ्च करणं प्राणिनां संज्ञिनां परिणामतः = अन्तःकरणपरिणाममाश्रित्य त्रिप्रकारं भवति । प्रथममाह- यथाप्रवृत्तं येनाऽनादिसंसिद्धप्रकारेण प्रवृत्तं = यथाप्रवृत्तम् । अपूर्व = अप्राप्तपूर्वमनादौ संसार इत्यपूर्वं यद्वा स्थितिघात-रसघाताद्यपूर्वाऽर्थनिर्वर्तकं अपूर्वम् । निवर्तनशीलं = निवर्ति, न निवर्ति = अनिवर्ति, आसम्यग्दर्शनलाभान्न निवर्तत इत्यर्थः । एतानि त्रीण्यपि यथोत्तरं विशुद्ध-विशुद्धतर-विशुद्धतमाऽध्यवसायरूपाणि भव्यानां करणानि भवन्ति । अभव्यानान्तु प्रथममेव यथाप्रवृत्तकरणं भवति, नेतरे द्वे इति विशेषावश्यकभाष्यवृत्ती (वि.आ.भा.१२०२) मलधारिहेमचन्द्रसूरयः । यथोक्तं बृहत्कल्पभाष्ये अपि → तिविहं च होइ करणं अहापवत्तं तु भव्वऽभव्वाणं । भवियाण इमे अन्ने अपुव्वकरणाऽनियट्टी य ।। 6 (बृ.क.भा. ९४ पीठिका) इति । अत्र त्रिष्वपि करणेषु कर्मनिर्जरा सम्पद्यते ।
षट्खण्डागमे तु → अधापवत्तकरणे णत्थि गुणसेढीए कम्मणिज्जरा गुणसंकमो च । किन्तु असंखेज्जगुणाए विसोहीए विसुज्झमाणो चेव गच्छदि । तेण तत्थ कम्मसंचओ चेव ण णिज्जरा - (ष.खं. पुस्तक-१०/४-२-४/पृष्ठ २८०) इत्येवं यथाप्रवृत्तकरणे यः कर्मनिर्जराविरहो द्योतितः स निर्जराविशेषापेक्षया द्रष्टव्यः । नैश्चयिकयथाप्रवृत्तकरणकालपूर्वमप्यन्तर्मुहूर्त्तकालं यावदनन्तगुणविशुद्धिः प्रतिसमयं वर्तत एव इति ध्येयम् । तदुक्तं कषायप्राभृतचूर्णी → पुव्वं पि अंतोमुहुत्तप्पहुडि अणंतगुणाए પણ છુપાવતો નથી. ચક્રવર્તી સ્ત્રીરત્નને ભોગવવામાં જે ઉમળકો બતાવે તે કરતાં અનંતગણો ઉલ્લાસઉમંગ સમકિતીને ગુરુસેવા-પ્રભુપૂજા વગેરેમાં હોય છે. સમકિતનું આ કાર્ય અદ્ભુત છે. નિર્મળ સમ્યગ્દર્શનની આ નિશાનીઓ દ્વારા ઓળખી શકાય છે કે “આ જીવ સમકિતી છે. શાસ્ત્રોક્ત ત્રણ ચિહ્નોથી સામેની વ્યક્તિમાં સમકિતનું અનુમાન કરવામાં કોઈ મુશ્કેલી નડતી નથી. ધૂમાડા દ્વારા અગ્નિનું અનુમાન કરી શકાય છે તેમ આ ત્રણ ચિહ્નો દ્વારા સમકિતનું અનુમાન કરી શકાય છે. (૧૫/૬)
હ ત્રિવિધ ક્રણની સમજણ છે. ગાથાર્થ :- અંત્ય કરણ હોય ત્યારે આવું સમ્યગ્દર્શન થાય છે. જીવોના પરિણામના આધારે કરણ त्र! 1२ना डोय छे. (१) यथावृत्त ४२९॥ (२) अपूर्व ४२९॥ माने (3) अनिवर्ति:२९. (१५/७)
ટીકાર્થ :- ઉપર જેના લક્ષણ જણાવ્યા તેવું સમ્યગ્દર્શન અન્ય કરણ હોય ત્યારે પ્રગટ થાય छ. ते ४२९॥ पोना मनना परिमना आधारे 7 रन होय छे. (१) यथाप्रवृत्त ४२९१, (२) अपूर्व४२९॥ भने (3) मनिवति:२९८ (१५/७) १. मुद्रितप्रतौ 'च' नास्ति ।
-
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org