Page Text
________________
• योगनिरुक्तिः •
।। अथ योगलक्षणद्वात्रिंशिका ।। १० ।।
कथानिरूपणाऽनन्तरं तत्फलभूतस्य योगस्य लक्षणं निरूप्यते
=
मोक्षेण योजनादेव योगो ह्यत्र निरुच्यते । लक्षणं तेन तन्मुख्यहेतुव्यापारताऽस्य ।। १ ।। मोक्षेणेति । योगो हि योगशब्दो हि अत्र = लोके प्रवचने वा मोक्षेण योजनादेव निरुच्यते व्युत्पाद्यते । तेन अस्य = योगस्य तु तन्मुख्यहेतुव्यापारता लक्षणं निरुक्ताऽर्थस्याऽप्यनतिप्रसक्तस्य लक्षणत्वाऽनपायात् ।। १ ।।
* नयलता
योगग्रन्थएदार्थानामागमाद्यनुवेधतः । इतश्चाऽऽरभ्यते व्याख्या तन्त्रान्तरावतारतः ।।१।। कान कुत्र हि तन्त्राणि, शुद्धानि सन्ति वा न वा ? । कुत्र चाभिनिविष्टानि धार्यतां हृदि पण्डितैः । । २ ।। धर्मकथाश्रवणादिकार्यरूपस्य योगस्य लक्षणं फलादिकञ्च
=
-
= शब्दावय
=
कथानिरूपणानन्तरं तत्फलभूतस्य निरूप्यते- 'मोक्षेणे'तिं । योगशब्दो हि मोक्षेण महानन्देन योजनादेव व्युत्पाद्यते वार्थनिर्वचनलक्षणव्युत्पत्तिविषयीक्रियते, श्रीहरिभद्रसूरिप्रभृतिभिरिति शेषः । तदुक्तं योगविंशिकायां- 'मुक्खेण जोयणाओ जोगो' (यो.वि. १ ) इति । तेन कारणेन योगस्य व्युत्पत्त्यर्थानुगृहीतं लक्षणं तु हि तन्मुख्यहेतुव्यापारता = मोक्षमुख्यकारणीभूतात्मव्यापारता, निरुक्तार्थस्य = व्युत्पत्तिलब्धार्थस्य अपि अनतिप्रसक्तस्य लक्ष्यान्यूनानतिरिक्तवृत्तित्वेन लक्षणत्वानपायात् = लक्षणताऽऽक्रान्तत्वात् । गोपेन्द्रेणापि योजनाद्योग इत्युक्तो मोक्षेण मुनिसत्तमैः ← (२०२ योगबिंदु) इत्येवं योगलक्षणमावेदितम् । → एवं प्राणमथौङ्कारं यस्मात् सर्वमनेकधा । युनक्ति युञ्जीत वाऽपि तस्माद् योग इति स्मृतः ।। ← (मैत्रा. ६/ २५) इति मैत्रायण्युपनिषद्वचनमप्यत्रानुयोज्यं यथातन्त्रमवहितमानसैः ।
स च योगो द्विधा भिद्यते निश्चयतो व्यवहारतश्च । यथाक्रमं तल्लक्षणं योगशतके निच्छयओ इह जोगो सन्नाणाईण तिन्ह संबंधो । मोक्खेण जोयणाओ णिद्दिट्ठो जोगिनाहेहिं ।। * યોગલક્ષણ દ્વાત્રિંશિકા પ્રકાશ
નવમી બત્રીસીમાં કથાનું નિરૂપણ કર્યા પછી કથાના ફળસ્વરૂપ યોગનું લક્ષણ અહીં સમજાવાય છે. * યોગનું લક્ષણ છું
યોગ
ગાથાર્થ :- અહીં મોક્ષની સાથે યોગ સંબંધ કરાવવાના કારણે જ યોગનું નિરૂપણ થાય છે. તે કારણે યોગનું લક્ષણ થાય છે મોક્ષની મુખ્ય હેતુભૂત એવી પ્રવૃત્તિ. (૧૦/૧) ટીકાર્થ :- દુનિયામાં કે જિનપ્રવચનમાં યોગશબ્દનું નિરૂપણ વ્યુત્પાદન ખરેખર મોક્ષની સાથે સંયોગ સંબંધ કરાવવાના કારણે જ થાય છે. મતલબ કે મોક્ષની સાથે આત્માનો સંબંધ કરાવે તેને ઉદ્દેશીને યોગશબ્દનો પ્રયોગ થાય છે. તે કારણે યોગનું લક્ષણ થશે- મોક્ષની મુખ્ય હેતુભૂત એવી આત્મપ્રવર્તનસ્વરૂપ પ્રવૃત્તિ. અહીં બતાવેલું આ લક્ષણ યોગનું સમ્યગ્ લક્ષણ હોવાનું કારણ એ છે કે તે અનતિપ્રસક્ત છે. અર્થાત્ જે યોગરૂપે માન્ય ન હોય તેવા અલક્ષ્ય પદાર્થમાં તે નથી રહેતું તથા લક્ષ્યરૂપે અભિમત પદાર્થમાં અવશ્ય રહે છે. (૧૦/૧)
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
-
=
-
=
६८३
=
www.jainelibrary.org
| SR No. | 004940 |
| Book Title | Dwatrinshada Dwatrinshika Prakran Part 3 |
| Original Sutra Author | Yashovijay Upadhyay |
| Author | Yashovijay of Jayaghoshsuri |
| Publisher | Andheri Jain Sangh |
| Publication Year | 2002 |
| Total Pages | 358 |
| Language | Gujarati, Sanskrit |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 21 MB |