________________
६५८
• प्रमादस्यातिदारुणता •
द्वात्रिंशिका-९/१७ स्तोकस्याऽपि प्रमादस्य परिणामोऽतिदारुणः। वर्ण्यमानः प्रबन्धेन निजन्या रसः स्मृतः ।।१६।।
स्तोकस्याऽपीति । स्पष्टः ।।१६।। आदावाक्षेपणीं दद्याच्छिष्यस्य धनसन्निभाम् । विक्षेपणी गृहीतेऽर्थे वृद्ध्युपायमिवादिशेत् ।।१७।।
इदानीमस्या रसमाह- 'स्तोकस्येति । स्तोकस्यापि = अल्पस्यापि, किं पुनः प्रभूतस्य, प्रमादस्य→ पमाओ य मुणिंदेहिं भणिओ अट्ठभेयओ । (१) अन्नाणं, (२) संसओ चेव, (३) मिच्छानाणं तहेव य ।। (४) रागो (५) दोसो, (६) मइन्भंसो (७) धम्मम्मि य अणायरो । (८) जोगाणं दुप्पणीहाणं अट्ठहा वज्जियव्वओ ।। अथवा- (१) मज्जं (२) विसय (३) कसाया (४) निद्दा (५) विगहा य पंचमी भणिया । एए पंच पमाया जीवं पाडिंति संसारे ।।
6 (आ.प. ६८६-६८८) इति आराधनापताकायां दर्शितस्याऽज्ञानादिप्रकारस्य यद्वा मद्य-विषयकषाय-निद्रा-विकथालक्षणस्य परिणामः = फलं अतिदारुणः = महाभयावहः, यथा तद्भवनिगोदगामिनां केषाञ्चित् कृत्स्नपूर्वधरादीनामिति प्रबन्धेन = विस्तरेण वर्ण्यमानः = निरूप्यमाणो निजन्याः कथाया रसः = मकरन्दः स्मृतः । तदुक्तं आराधनापताकायां →
पमाएणं महासूरी सम्पुनसुयकेवली । अणंताऽणंतकालं तु णंतकायम्मि संवसे ।। आहारगा वि मणनाणिणो वि सव्वोवसंतमोहा वि । हुंति पमायपरवसा तयणंतरमेव चउगइया ।।
6 (आ.प.६९०,६९१) इति । यथोक्तं दशवैकालिकनियुक्तौ अपि → थोवंपि पमायकयं कम्म साहिज्जई जहिं नियमा । पउरासुहपरिणामं कहाइ निव्वेयणीइ रसो ।। (द.वै.नि.२०२) - इति । तदुक्तं उत्तराध्ययननिर्युक्तौ आराधनापताकायां च →
जेसिं तु पमाएणं गच्छइ कालो निरत्थओ धम्मे । ते संसारमणंतं हिंडंति पमायदोसेणं ।। तम्हा खलु पमायं चइऊणं पंडिएण पुरिसेणं । दंसण-नाण-चरित्ते कायव्वो अप्पमाओ उ ।।
6 (उत्त.नि.५२६,५२७ + आ.पता.६८९,६९२) इति ।
प्रकृते च → पवज्जं विज्जं पिव साहितो होइ जो पमाइल्लो । तस्स न सिज्झइ एसा करेइ रुयं च अवयारं ।। (धर्मर.१११) इति धर्मरत्नप्रकरणवचनमपि स्मर्तव्यम् । तस्मात् प्रमादस्य त्याज्यतैव । तदुक्तं उपदेशमालायां मरणसमाधिप्रकीर्णके आराधनापताकाप्रकीर्णके च → जिणवयणम्मि गुणायर ! खणमवि मा काहिसि पमायं ।। 6 (उप.मा.१२३,म.स.२०५,आ.प.६८५) इति ।।९/१६ ।।
હ નિર્વેજની ક્યા રસાસ્વાદ જ હવે નિર્વજની ધર્મકથાનો રસ બતાવતા ગ્રંથકારશ્રી જણાવે છે કે -
ગાથાર્થ :- “થોડા પણ પ્રમાદનું પરિણામ = ફળ અત્યંત ભયંકર છે.” આ પ્રમાણે વિસ્તારથી વર્ણન કરાતો નિર્વેજનીકથાનો રસ મનાયેલો છે. (૯/૧૬) ટીકાર્ય :- ગાથાર્થ સ્પષ્ટ હોવાથી મહોપાધ્યાયજી મહારાજે આ ગાથાની વ્યાખ્યા કરેલ નથી. (૯/૧૬)
હ પહેલાં આક્ષેપણી પછી વિક્ષેપણી છે ગાથાર્થ :- પ્રારંભમાં ધનતુલ્ય = મૂડી સમાન આક્ષેપણી કથા શિષ્યને કહેવી જોઈએ. પછી પદાર્થ બરાબર સમજાયે છતે વ્યાજના ઉપાયતુલ્ય એવી વિક્ષેપણી કથા કહેવી જોઈએ. (૯/૧૭) १. हस्तादर्श ..यमपादिशेत' इति पाठः । स चाऽशद्धः ।
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org