Page Text
________________
• उपाधीनां कर्मजन्यता •
७२९ उपाधिः कर्मणैव स्यादाचारादौ श्रुतं ह्यदः। विभावाऽनित्यभावेऽपि ततो 'नित्यः स्वभाववान ।।३०।।
उपाधिरिति । आचारादौ हि अदः श्रुतं-यदुत उपाधिः कर्मणैव स्यात् “कम्मुणा उवाही 'जायइ त्ति" (आचा.१/३/१/सू.११०) वचनात्।
साक्षीव पश्यन् स्वनिमित्तभावादुत्पत्तिसम्वन्धजुपः पदार्थान् । तेपामगृह्णन् परिणामिभावं, दुःखाद् विमुच्येत समाहितात्मा ।। यथा जनोऽन्यस्य सुखासुखेषु, तटस्थभावं भजते तथैव ।
विश्वस्य तेषु प्रशमी ममत्वाहकारमुक्तः सुसमाधिशाली ।। - (वै.क.स्त.१/१९३,१९४,२००-२०३) इति । अधिकन्तु अध्यात्मवैशारद्यां (अध्यात्मोपनिषट्टीकायां २/२८) बोध्यम् ।।१०/२९ ।। __ इत्थं विवर्तनाऽविवर्तनलक्षणविरुद्धधर्माध्यासात्परिणामाऽपराभिधानव्यापार-तदाश्रययोर्भेदमुपदाऽऽत्मव्यापारविशेपस्य योगत्वेऽप्यात्मनो न योगत्वमिति समर्थितम् । अधुनात्मनः परिवर्तनशीलपरिणामाधारत्वेऽपि तेपामनात्मरूपतामावेदयितुमनात्मनिमित्तकत्वमागमसंवादेन दर्शयति- 'उपाधि रिति । आचाराङ्गसंवादमाह 'कम्मुणा' इति ।
श्रीशीलाङ्काचार्यकृता तद्वृत्तिस्त्वेवम् → उपाधीयते = व्यपदिश्यते येनेति उपाधिः = विशेपणम् । स उपाधिः कर्मणा ज्ञानावरणीयादिना जायते । तद्यथा (१) मति-श्रुतावधि-मनःपर्यायवान् मन्दमतिस्तीक्ष्णो वेत्यादि, (२) चक्षुर्दर्शनी अचक्षुर्दर्शनी निद्रालुरित्यादि, (३) सुखी दुःखी चेति, (४) मिथ्यादृष्टिः सम्यग्दृष्टिः सम्यग्मिथ्यादृष्टिः, स्त्री पुमान् नपुंसकः कपायीत्यादि, (५) सोपक्रमाऽऽयुप्को निरुपक्रमाऽऽयुप्कोऽल्पायुर्दीर्घायुरित्यादि, (६) नारकः तिर्यग्योनिकः एकेन्द्रियो द्वीन्द्रियः पर्याप्तकोऽपर्याप्तकः सुभगो दुर्भग इत्यादि, (७) उच्चैर्गोत्रो नीचैर्गोत्रो वेति, (८) कृपणस्त्यागी निरुपभोगो निर्वीर्य इत्येवं कर्मणा संसारी व्यपदिश्यते (आचा.१/३/१/सू.११० वृ.) इति ।
વિશેષાર્થ :- જીવસ્થાન, ગુણસ્થાન વગેરે પરિણામો બદલાવા છતાં આત્મા ક્યારેય બદલાતો નથી. શુદ્ધ જ્ઞાતાસ્વભાવરૂપે જ આત્મા સદા માટે ટકી રહે છે. કેવળ જાણવું-અસંગ સાક્ષીભાવે જોવુંનિર્વિકલ્પષ્ટાસ્વભાવે રહેવું આ જ આત્માનું મૂળભૂત સ્વરૂપ છે. પોતાના આ મૌલિક વાપછી આત્મા કદાપિ ખસ્યો નથી. તે સ્વભાવરૂપે આત્મા ધ્રુવ છે. માટે જ “પરિવર્તનશીલ એવા પરિણામો કરતાં અપરિવર્તનશીલ આત્મા જુદો છે' એવું સિદ્ધ થાય છે. આત્મપરિણામ એ આત્મા નથી. માટે જ આત્મપરિણામને - આત્મવ્યાપારને યોગ કહેવા છતાં તેના આધારભૂત આત્માને યોગ માનવાની આપત્તિ न भाये. भाटे २८ भी गाथामi uaeी. वात युक्तिसंगत छ - मे सिद्ध थाय छे. (१०/२८)
ગાથાર્થ :- ‘ઉપાધિ કર્મથી જ થાય છે આવું આચારાંગજીમાં સંભળાયેલ છે. તેથી વિભાવ પરિણામો અનિત્ય હોવા છતાં પણ આત્મા નિત્ય સ્વભાવવાળો છે. (૧૦/૩૦)
दार्थ :- मायाम मा संमणाय छ ? → “पि ४ थाय छ.' 6 १. नित्यस्व...' इत्यशुद्र: पाठो मुद्रितप्रता । २. हस्तादर्श 'भाववत्' इति अशुद्धः पाठः । ३. मुद्रितप्रतौ 'हि' पदं नास्ति । ४. हस्तादर्श 'जायति' इति पाठः ।
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 004940 |
| Book Title | Dwatrinshada Dwatrinshika Prakran Part 3 |
| Original Sutra Author | Yashovijay Upadhyay |
| Author | Yashovijay of Jayaghoshsuri |
| Publisher | Andheri Jain Sangh |
| Publication Year | 2002 |
| Total Pages | 358 |
| Language | Gujarati, Sanskrit |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 21 MB |