Page Text
________________
७०५
• योग्यताद्वैविध्यविचारः • तस्मादचरमावर्तेष्वयोगो योगवर्त्मनः । योग्यत्वेऽपि तृणादीनां घृतत्वादेस्तदा यथा ।।१७।।
तस्मादिति । तस्मात् = प्रणिधानाद्यभावात् अचरमावर्तेषु योगवर्त्मनो = योगमार्गस्य अयोगः = असम्भवः, योग्यत्वेऽपि = योगस्वरूपयोग्यत्वेऽपि तृणादीनां तदा = तृणादिकाले यथा घृतत्वादे-रयोगः । तृणादिपरिणामकाले तृणादेघृतादि परिणामतथा स्वरूपयोग्यत्वेऽपि
घृतादिपरिणाम-सहकारियोग्यताऽभावाद्यथा न घृतादिपरिणामस्तथा प्रकृतेऽपि भावनीयम् । पुनः न = नैव एकापि किंपुन इत्यपिशब्दार्थः, अत्र = अनयोः मलिनान्तरात्माऽनाभोगवत्पुरुषकृतयोः धर्मक्रिययोः मध्ये धर्मक्रिया मता = संमता । कुतः ? इत्याह- तत्प्रवृत्त्यादिवैगुण्यात् = तत्र धर्मे प्रवृत्ति-विघ्नजय-सिद्धि-विनियोगानां वैगुण्यात् = अभावात् । दृष्टान्तमाह- लोभक्रोधक्रिया प्रतीतरूपा यथा = येन प्रकारेण + (यो.बि.९२ वृत्ति) इति ।।१०/१६।। ___ अथ निगमयन्नाह- 'तस्मादि'ति । तृणादिपरिणामकाले = तृण-पर्णादिपरिणामदशायां तृणादेः गवादिचारणार्हस्य गवादिना भक्ष्यमाणस्य सतो दुग्धादिफलोपस्थापकयोग्यताशालिनः घृतादिपरिणामतथास्वरूपयोग्यत्वेऽपि = घृतादिपरिणामकारणतावच्छेदकधर्मवत्त्वेऽपि घृतादिपरिणामसहकारियोग्यताऽभावात् = घृतदध्यादिपरिणाम प्रति स्वेतरतत्कारणाऽऽक्षेपकसामर्थ्यविरहात् यथा = येन प्रकारेण न घृतादिपरिणामः तथा = तेन प्रकारेण प्रकृतेऽपि = अचरमावर्तकालेऽपि योगासम्भव इति भावनीयम् । यथोक्तं योगबिन्दौ → तृणादीनाञ्च भावानां योग्यानामपि नो यथा। तदा घृतादिभावः स्यात् तद्वद्योगोऽपि नान्यदा ।। 6 (यो.बि.९५) इति ।।
अयं भावः द्विविधा हि योग्यता भवति, स्वरूपयोग्यता सहकारियोग्यता च । स्वरूपयोग्यता कारणतावच्छेदकधर्मवत्त्वलक्षणा। इयं हि सामान्ययोग्यता-निष्क्रिययोग्यता-फलोत्पादविमुखफलजननयोग्यજોડવો. યોગબિંદુમાં પણ જણાવેલ છે કે ધર્મસંબંધી પ્રવૃત્તિ, વિધ્વજય વગેરે પરિણામ ન હોવાથી વાસ્તવમાં તો એક પણ ધર્મક્રિયા પ્રસ્તુતમાં ધર્મક્રિયા મનાયેલી નથી. ક્રોધ કે લોભથી થતી ક્રિયા અહીં 348२९॥३पे. सम४वी. 6 (१०/१६)
ગાથાર્થ :- માટે અચરમાવર્તકાળમાં સ્વરૂપયોગ્યતા હોવા છતાં યોગમાર્ગનો સંભવ નથી. જેમ ઘાસ વગેરે ઘી વગેરે સ્વરૂપે પરિણમવાની યોગ્યતા ધરાવતા હોવા છતાં ઘાસદશામાં તેમાંથી ઘી આદિ ઉત્પન્ન થવાની સંભાવના નથી તેમ ઉપરોક્ત વાત જાણવી. (૧૦/૧૭)
અચરમાવર્તાળ યોગપ્રતિબંધક છે. ટીકાર્થ :- અચરમાવર્તકાળમાં ભવ્ય જીવમાં સ્વરૂપયોગ્યતા હોવા છતાં પ્રણિધાન વગેરે ન હોવાના કારણે યોગમાર્ગનો સંભવ નથી. આ વાતની સ્પષ્ટતા કરવા ગ્રંથકારશ્રી દષ્ટાંત આપે છે કે – જેમ તૃણાદિમાં ઘી રૂપે પરિણમી જવાની તથાવિધ સ્વરૂપ યોગ્યતા હોવા છતાં પણ તૃણ વગેરે અવસ્થામાં ઘી વગેરે પરિણામની સહકારી યોગ્યતા ન હોવાથી ઘાસ વગેરે દશામાં ઘાસ વગેરેમાંથી ઘી પરિણામ સંભવતો નથી તેમ પ્રસ્તુતમાં પણ સમજી લેવું. १. 'तापिद' इत्यशुद्धः पाठः मुद्रितप्रतौ । २. मुद्रितप्रतौ 'तथा' पदं नास्ति । ३. हस्तादर्श 'घृणा...' इत्यशुद्धः पाठः । ४. हस्तादर्श 'घृतादिपरिणाम' नास्ति ।
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 004940 |
| Book Title | Dwatrinshada Dwatrinshika Prakran Part 3 |
| Original Sutra Author | Yashovijay Upadhyay |
| Author | Yashovijay of Jayaghoshsuri |
| Publisher | Andheri Jain Sangh |
| Publication Year | 2002 |
| Total Pages | 358 |
| Language | Gujarati, Sanskrit |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 21 MB |