Page Text
________________
३१६
• शिल्पिन्यप्रीतिर्जिनाऽप्रीत्याक्षेपिका • द्वात्रिंशिका-५/१३ तत्कर्तरि चेति । तत्कर्तरि च = बिम्बनिर्मातरि च याऽप्रीतिः सा तत्त्वतः = फलतो जिने स्मृता, तदालम्बनकाया अपि तस्या जिनो द्देश्यकत्वात् । सा च सर्वापायहेतुरिति तत्परिहारे यत्नो विधेयः। तदाह
अप्रीतिरपि च तस्मिन् भगवति परमार्थनीतितो ज्ञेया । . सर्वाऽपायनिमित्तं ह्येषा पापा न कर्तव्या ।। (षो.७/७)
तत् = तदप्रीतेः सर्वथा परिहार्यत्वात् 'दौ«दभेदाः = शिल्पिगता बाल-कुमार-युवलक्षणाऽवस्थात्रयगामिनो मनोरथाः तदवस्थात्रयमनादृत्य जिनाऽवस्थात्रयाऽऽश्रयाः प्रतिमागताऽवस्थात्रयोद्भावनेन'
चित्तविनाशनिषेधोक्तौ पुष्टहेतुमाह- 'तत्कर्तरी'ति । बिम्बनिर्मातरि च शिल्पिनि याऽप्रीतिः सच्चित्तविनाशरूपा सा फलतः = फलमाश्रित्य बिम्बद्वारा क्रियमाणे जिने = भगवति स्मृता = श्रीहरिभद्रसूरिभिः षोडशकोक्ता; तदालम्बनकायाः = शिल्प्यालम्बनकाया अपि तस्या जिनोद्देश्यकत्वात्, कारणाऽरुच्याः कार्याऽरुचिमूलकत्वात् । सा च = जिनाऽरुचिर्हि सर्वाऽपायहेतुः = सकलाऽनिष्टकारणं इति हेतोः तत्परिहारे = शिल्प्यप्रीतिपरित्यागे यत्नो विधेयः । षोडशकसंवादमाह-‘अप्रीतिरि'ति । तदप्रीतेः = शिल्प्यप्रीतेः सर्वथा = सर्वैः प्रकारैः परिहार्यत्वात् । यत एवं शिल्पिगताऽप्रीतिरयुक्ता ततस्तद्गतामाहार्येच्छयाऽपि प्रीतिमुत्पाद्य जिनबिम्बं कारयितव्यमित्यनुशास्तिः पूर्याः = पूरणीयाः दौ«दभेदाः शिल्पिगता = बालादिशिल्प्यारोपिता बाल-कुमार-युवलक्षणावस्थात्रयगामिनो मनोरथाः = मनसोत्थापिताः स्वाऽभिलाषाः । इमे मनोरथा उद्देश्यतासम्बन्धेन भगवन्निष्ठाः, अपृथग्भावसम्बन्धेन बिम्बकारकश्राद्धनिष्ठाः आलम्बनत्वाख्यविषयतासंसर्गेण च शिल्पिनिष्ठा भवन्ति । भगवन्तमुद्दिश्य शिल्पिनमालम्ब्य श्राद्धेन त्रिविधा मनोरथा आनयितव्याः पूरणीयाश्च इत्याशयः ।
इदमुक्तं भवति - जिनबिम्बनिर्माता शिल्पी बालो युवा मध्यमवया वा प्रतिमानिर्माणे व्याप्रियते । तस्य शिल्पिनः तदवस्थात्रयं = बालादिदशात्रितयं अनादृत्य = अपुरस्कृत्य, दौहृदानां शिल्पिगतबाला
ટીકાર્થ - જિનબિંબને બનાવનાર શિલ્પી ઉપર શ્રાવકને જે અણગમો ઉત્પન્ન થાય તે પરિણામે ભગવાનની ઉપર અણગમો કહેવાય. તે અણગમાનું આલંબન જો કે શિલ્પી છે. પરંતુ તે અણગમો ભગવાનને ઉદેશીને બની જાય છે. (કારણ કે કાર્યનો અણગમો હોય તો તેમાં કારણ પ્રત્યે અરુચિ થઈ જાય. કાર્યનો પ્રેમી તેનાં કારણમાં અરુચિ ન કરે. અહીં શિલ્પી કારણ છે. પ્રતિમા કાર્ય છે. કારણની અરુચિ કાર્ય અરુચિનાં લીધે થતી હોવાથી શિલ્પી પ્રત્યેની અપ્રીતિ જિનપ્રતિમાવિષયક અપ્રીતિને સૂચવે છે. પ્રસ્તુત પ્રતિમા તીર્થંકરની હોવાથી પ્રતિમા દ્વારા તીર્થંકર પ્રત્યે અરુચિ ફલિત થાય છે.) તીર્થંકર વિષયક અરુચિ તમામ પ્રકારના નુકશાનનું કારણ હોવાથી તેને દૂર કરવા શ્રાવકે પ્રયત્ન કરવો.
- શ્રી હરિભદ્રસૂરિ મહારાજે ષોડશક ગ્રંથમાં જણાવેલ છે કે “શિલ્પી ઉપરની અરુચિ તે વાસ્તવમાં ભગવાન ઉપર અરુચિ જાણવી. તે અકર્તવ્ય છે. કારણ કે સર્વ પ્રકારનાં નુકસાનનું તે નિમિત્ત છે.” શિલ્પી વિશેની અરુચિ સર્વ પ્રકારે છોડવા લાયક હોવાથી શિલ્પી વિશે બાળ, કુમાર અને યુવા- આમ १. .....देशक....' इति मुद्रितप्रती पाठः । २. मुद्रितप्रतौ 'तत्' पदं नास्ति । ३. हस्तादर्शे 'दौहृद' इति पाठः । ४. हस्तादर्श '...त्रयाश्र' इति त्रुटितः पाठः । ५. हस्तादर्श 'भावेन' इति पाठः ।
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 004939 |
| Book Title | Dwatrinshada Dwatrinshika Prakran Part 2 |
| Original Sutra Author | Yashovijay Upadhyay |
| Author | Yashovijay of Jayaghoshsuri |
| Publisher | Andheri Jain Sangh |
| Publication Year | 2002 |
| Total Pages | 372 |
| Language | Gujarati, Sanskrit |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 21 MB |