Page Text
________________
• ज्ञानस्य वैराग्यवर्धकत्वविमर्शः •
४३१
नामङ्गिनां कष्टं = दुःखं ज्ञात्वा भवभीभाजां संसारभयवतां तृतीयं = ज्ञानाऽन्वितं वैराग्यं भवति । तच्च मोक्षोपाये त्रिरत्नसाम्राज्यलक्षणे प्रवृत्तिमत् = प्रकृष्टवृत्त्युपहितम् (= मोक्षोपायप्रवृत्तिमत्) ।। २४ ।।
सामग्र्यं स्यादनेनैव द्वयोस्तु स्वोपमर्दतः । अत्राऽङ्गत्वं कदाचित्स्याद् गुणवत्पारतन्त्र्यतः । । २५ ।। त्वाऽविरति-कषाय-योगजन्यकर्मबन्धान्वितानां अङ्गिनां जीवानां स्वरूपत आनन्दमयत्वेऽपि मिथ्यात्वादिवशतो महद् दुःखं द्रव्य भावरूपमिति निश्चयतः 'शुद्धा अबद्धा आनन्दपूर्णाः सर्वे जीवाः' व्यवहारतस्तु 'अशुद्धा बद्धा दुःखिनश्च' । द्रव्यार्थिकदृष्ट्या 'सर्वे जीवाः सर्वदा नित्याः', पर्यायार्थिकदृष्ट्या तु त एव क्षणविध्वंसिनः इत्येवं सकलनयसमूहात्मकवचनस्य विद्यया अनुभूयमानया ज्ञात्वा इत्यन्वयः । शिष्टं स्पष्टम् । तदुक्तं अष्टकप्रकरणे
=
भूयांसो नामिनो बद्धा बाह्येनेच्छादिना ह्यमी । आत्मानः तद्वशात् कष्टं भवे तिष्ठन्ति दारुणे ।। एवं विज्ञाय तत्त्यागविधिस्त्यागश्च सर्वथा । वैराग्यमाहुः सज्ज्ञानसङ्गतं तत्त्वदर्शिनः ।। ← (अ.प्र.१०/६-७ ) इति ।
ज्ञानान्वितवैराग्यस्य लक्षणानि अध्यात्मसारे
=
सूक्ष्मेक्षिका च माध्यस्थ्यं सर्वत्र हितचिन्तनम् । क्रियायामादरो भूयान् धर्मे लोकस्य योजनम् ।। चेष्टा परस्य वृत्तान्ते मूकान्धबधिरोपमा । उत्साहः स्वगुणाऽभ्यासे दुःस्थस्येव धनाऽर्जने । । मदनोन्मादवमनं मदसम्मर्द मर्दनम् । असूयातन्तुविच्छेदः समताऽमृतमज्जनम् 11 स्वभावान्नैव चलनं चिदाऽऽनन्दमयात्सदा । वैराग्यस्य तृतीयस्य स्मृतेयं लक्षणाऽऽवली ।।
← (अ.सा. ६/४०-४३) इत्येवमुक्तानि । प्राक् ( द्वा. द्वा. ६ / ५, पृ. ३८६) तत्त्वसंवेदनज्ञानोपादानेनैव ज्ञानगर्भवैराग्यस्य सिद्धत्वेऽपि ब्राह्मणवशिष्ठन्यायेनाऽत्राऽपुनरुक्तिर्भावनीया ।।६/२४ ।। સમ્યગ્દર્શન-જ્ઞાન-ચારિત્રનું સામ્રાજ્ય જ્યાં પ્રવર્તમાન છે તેવા મુક્તિના ઉપાયમાં જ્ઞાનગર્ભિત વૈરાગ્ય अदृष्ट आयरा उरावे छे. (६/२४)
:
વિશેષાર્થ “નિશ્ચયનયથી તમામ આત્મા શુદ્ધ છે, નિર્લેપ છે, વ્યવહારનયથી સંસારી આત્મા અશુદ્ધ છે, કર્મથી લેપાયેલ છે. દ્રવ્યદૃષ્ટિએ આત્મા અવિનાશી છે. પર્યાયદૃષ્ટિએ આત્મા વિનાશી છે.” આ રીતે તમામ દૃષ્ટિકોણનું યોગ્ય સંકલન જેમાં થાય છે તે સ્યાદ્વાદ - અનેકાંતવાદ કહેવાય છે. આ દૃષ્ટિને કેન્દ્રસ્થાનમાં રાખવાથી હૃદયમાં સમજાય છે કે “સર્વ જીવો આનંદપૂર્ણ હોવા છતાં મિથ્યાત્વ મોહનીયના નિમિત્તે કર્મના તોફાનમાં તણાઈને, દેહાધ્યાસ વગેરેમાં અટવાઈને મહાદુ:ખી થઈ રહ્યા છે. મિથ્યાત્વ બધાને થાપ ખવડાવીને દુ:ખી-દુઃખી કરી રહેલ છે.” આ રીતે જે જ્ઞાનગર્ભિત = સમ્યજ્ઞાન ગર્ભિત = સમ્યક્ આત્મજ્ઞાનગર્ભિત વૈરાગ્ય પ્રગટે છે તે મિથ્યાત્વના મૂળીયા ઉખેડીને, ભોગતૃષ્ણાથી પરાન્મુખ કરી રત્નત્રયમય મોક્ષમાર્ગે ઉત્સાહથી ઝડપી પ્રવૃત્તિ-પ્રગતિ કરાવે છે. (૬/૨૪)
Jain Education International
* ગુરુસમર્પણભાવનો પ્રભાવ
ગાથાર્થ :- સાધુપણાની સંપૂર્ણતા જ્ઞાનગર્ભિત વૈરાગ્ય દ્વારા જ થાય. બાકીના બે વૈરાગ્ય તો ક્યારેક
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 004939 |
| Book Title | Dwatrinshada Dwatrinshika Prakran Part 2 |
| Original Sutra Author | Yashovijay Upadhyay |
| Author | Yashovijay of Jayaghoshsuri |
| Publisher | Andheri Jain Sangh |
| Publication Year | 2002 |
| Total Pages | 372 |
| Language | Gujarati, Sanskrit |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 21 MB |