________________
૩૨
કલ્પસૂત્ર
સ્પષ્ટ છે કે તેમનું તીર્થકરત્વ અનેક જન્મોની સાધનાનું નિશ્ચિત પરિણામ હતું.
અહીં પ્રન થઈ શકે છે કે સત્તાવીસ પૂર્વભવોનું જ નિરૂપણ શા માટે કરવામાં આવેલ છે ? તેને ઉત્તર એ છે કે કોઈ પણ જીવના પરિભ્રમણની આદિ નથી તેથી પૂર્વભવની ગણના કરવી પણ સંભવ નથી તો પણ જે પૂર્વભવથી ક્ષમાર્ગની આરાધનાનો આરંભ થાય છે તે ભવથી પૂર્વભવોની ગણના કરવામાં આવે છે. તે દૃષ્ટિથી તે ભવ અને તે જન્મનું મહત્વ છે કે જે ભવ તથા જે જન્મમાં મોક્ષમાર્ગના પ્રથમ ચરણરૂપ સમ્યગ્દર્શન અથવા સાધિની પ્રાપ્તિ થાય છે. મહાવીરના જીવે નયસારના ભવમાં જ સર્વ પ્રથમ સમ્યગ્દર્શન પ્રાપ્ત કર્યું હતું. તેથી તે ભાવથી તેમના પૂર્વભવેની ગણના કરવામાં આવેલ છે. અહીં એક વાત યાદ રાખવી જોઈએ કે સત્તાવીસ ભવાની જે ગણના છે તે પણ ક્રમબદ્ધ નથી. તે ભો સિવાય અનેકવાર તેમણે નારક, દેવના તેમજ ક્ષુલ્લક ભવ પણ ગ્રહણ કરેલ છે પરંતુ તે મુદ્દભવેનાં નામ નિર્દેશ નથી, ત્યાં આચાર્ય “સંસારે કિયન્તમપિ કાલમટિત્વા” અર્થાત “કેટલાંક કાળ સુધી સંસાર ભ્રમણ કરીને એમ લખીને આગળ વધી ગયેલ છે.
સત્તાવીસ ભવોની પરિગણુના પણ બે પ્રકારે ગ્રંથોમાં પ્રાપ્ત થાય છે. આવશ્યક નિર્યુક્તિ, ચૂર્ણ, મલયગિરિ વૃત્તિ, ત્રિષષ્ટિ શલાકા પુરુષ ચરિત્ર, કલ્પસૂત્રની ટીકાઓ અને પુરાતત્વવેત્તા શ્રી કલ્યાણવિજયજીના મંતવ્યાનુસાર સત્તાવીસમે ભવ દેવાનંદા બ્રાહ્મણીની કુક્ષિમાં જન્મ થવાનું છે જ્યારે સમવાયાંગ સૂત્ર તથા તેની વૃત્તિ અનુસાર છવીસમો ભવ દેવાનંદા બ્રાહ્મણીની કુક્ષિમાં જન્મ ગ્રહણ કરવાને છે અને સત્તાવિશમો ભવ ત્રિશલા રાણીના ગર્ભમાં આવવાનો છે. શ્રી મહાવીરના તે ભાનું સંક્ષિપ્ત વર્ણન આ પ્રમાણે છે. (૧) નયસાર
અપર મહાવિદેહના મહાવપ્રવિયક્ષેત્રની જયંતી નગરીના શત્રમર્દન નામના રાજા હતા. ૩૮ આ પ્રાંતના પુરપ્રતિષ્ઠાન ગામમાં ભગવાન મહાવીરનો જીવ તે સમયે નયસાર નામને ગ્રામચિંતક બન્યો. ૩૯ રાજાને
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
