________________
૧૩
ઉપક્રમ : દસ કલ્પ પર્યુષણનું બીજું નામ “
પસમણા” છે. ગૃહસ્થ વગેરે બધાને માટે સમાનભાવથી આરાધનીય હોવાના કારણે તે કલ્પ “પાગઈયા” (પ્રાકૃતિક) કહેવાય છે.
આ નિયત અવધિમાં સાધક આત્માની નિકટ વધુમાં વધુ રહેવાને પ્રયત્ન કરે છે તેથી તે “પરિવસના પણ કહેવાય છે. •
પજુસણા અર્થ સેવા પણ છે. તે કાળમાં સાધક આત્માના જ્ઞાન, દર્શન વગેરે નિજગુણની સેવા-ઉપાસના કરે છે, તેથી તેને “પજુસણા” પણ કહે છે.
આ કલ્પમાં શ્રમણ એક સ્થાન ઉપર ચાર માસ સુધી નિવાસ કરે છે તેથી તેને “વાસાવાસ-વર્ષાવાસ” પણ કહેવામાં આવેલ છે.
કોઈ વિશેષ કારણ ન હોય તે પ્રાવૃત્ (વર્ષા) કાળમાં જ ચાતુર્માસ પસાર કરવા યોગ્ય ક્ષેત્રમાં પ્રવેશ કરવામાં આવે છે તેથી તેને “પઢમસમોસરણ” (પ્રથમસમવસરણ) કહે છે. | ઋતુબદ્ધ કાળની અપેક્ષા તેની મર્યાદાઓ જુદી જુદી હોય છે તેથી તે “ઠવણ છે. ઋતુબદ્ધ કાળમાં એકેક માસને ક્ષેત્રાવગ્રહ હોય છે પરંતુ વર્ષાકાળમાં ચાર માસનો હોય છે તેથી તેને જે ગ્રહ– ષ્ટાવગ્રહ કહે છે. ૭૧
જે સાધુ અષાડી પૂનમ સુધી નિયત સ્થાન ઉપર આવી પહોંચેલ હોય અને વર્ષાવાસ જાહેર કરી દીધેલ હોય ત્યારે (અષાડ વદ પથી જ) વર્ષાવાસ પ્રારંભ થઈ જાય છે.
યોગ્ય ક્ષેત્ર ન મળે તો અષાડ વદ દસમે અને ત્યારે પણ જે યોગ્ય ક્ષેત્રની પ્રાપ્તિ ન થઈ હોય તો અષાડ માસની પંચ દસમી (અમાવાસ્યાઓ) વર્ષાવાસ આરંભ કરવો જોઈએ. ત્યાં સુધી પણ યોગ્ય ક્ષેત્ર ન મળે તે પાંચ પાંચ દિવસ વધારતા અંતે ભાદરવા સુદ ૫ સુધીમાં તો ચાતુર્માસ કરી દેવાનું અનિવાર્ય માનવામાં આવેલ છે. તે સમય સુધી પણ યોગ્ય ક્ષેત્ર પ્રાપ્ત ન થાય તો અંતે વૃક્ષની નીચે પણ પર્યુષણાકલ્પ કરવું જોઈએ પરંતુ તે તિથિનું કોઈ પણ સંજોગે ઉલ્લંઘન ન કરવું જોઈએ.
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
