________________
समास-विग्रहः
यस्याः सा इरम्म० 'बहुव्रीहिः' । हेले: रुचिः हेलि० 'तत्पुरुषः', तद्वत् हेलि. नितम्बस्य चक्रं नितम्ब० 'तत्पुरुषः', विलसत् नितम्बचक्रं यस्याः सा विलसनिक 'बहुव्रीहिः । मदेन आभा यस्याः सा मदामा 'बहुव्रीहिः॥
५-सती युक्तिर्यस्यां सा सद्युक्तिः 'बहुव्रीहिः, सद्यक्तिश्चासौ मुक्तिश्च सधु० 'कर्मधारयः', सद्युक्तिमुक्तिरेव तरुणी सद्यु० कर्मधारयः, सयुक्तिमुक्तितरुण्यां निरतः सद्यु० 'तत्पुरुषः, तं सघु० । नवश्चासौ स्मरश्च नव० 'कर्मधारयः, रामाश्च नवस्मरश्च परे च रामा० 'इतरेतरद्वन्दः, निरस्ता रामानवस्मरपरा येन स निरस्त० 'बहुव्रीहि, तं निरस्त० । शत्रूणां जातं शत्रु० 'तत्पुरुष, जितं शत्रुजातं येन स जित. 'बहुव्रीहिए, तं जित० । अन्तरः. जवः अन्त० 'तत्पुरुषः, तेन अन्त०। विजयायाः अङ्गजः विजया० 'तत्पुरुषः, तं विजया० । धर्म एव राः धर्मराः 'कर्मधारयः', आत्तः धर्मराः येन स आत्त. बहुव्रीहिए। जिताः शत्रवो. येन स जित०, जितशत्रोः जातः जित. 'तत्पुरुष, तं जित०॥
६-विश्वस्य ईश्वरा विश्वे० ' तत्पुरुषः । प्रकृष्टः तापः प्रतापः 'प्रादि समासः, वामः प्रतापो येभ्यस्ते वाम० 'बहुव्रीहिए, मलश्च अस्तं च तमश्च विपक्षाश्च मला. 'इतरेतरद्वद्वप, वाम. प्रतापकाश्च ते मलास्ततमोविपक्षाः वाम 'कर्मधारयः, विश्वायाः वामप्रतापकमलास्ततमोविपक्षा: विश्वा० ' तत्पुरुषः, विश्वे च ते विश्वावामप्रतापकमलास्ततमोविपक्षाश्च विश्व० ' कर्मधारयः विशसनीकृताः विश्वविश्वावामप्रतापकमलास्ततमोविपक्षाः यैस्ते विश० 'बहुव्रीहिः । न विद्यते अन्तो यस्य सः अनन्तः 'बहुव्रीहिए, तं अनन्तम् । वामश्चासौ प्रतापश्च वाम० 'कर्मधारयः', वामप्रतापस्य कमला वाम० ' तत्पुरुषः, तमसो विपक्षः तमो०, वामप्रतापकमलया अस्तः तमोविपक्षः यैस्ते वाम० 'बहुव्रीहिः ॥
७--पीयूषस्य पानं पीयूष० 'तत्पुरुषः । न विद्यते शेषो येषां ते अशेषाः 'बहुव्रीहि, अशेषाश्च ते पुंसश्च अशेष. 'कर्मधारयः, तेषां अशेष । निर्गता माया येभ्यस्ते निर्मायाः 'बहुव्रीहिए, मुत् च चरणं च मुच्चरणे 'इतरेतरद्वन्दर, मुच्चरणे करोतीति मुच्च० 'उपपद'समासः, निर्मायाणां मुच्चरणकृत् निर्माय० 'तत्पुरुष । न अल्पं अनल्पं 'नञ्तत्पुरुष, तद् अन । निर्गता माया यस्मात् तत् निर्मायं 'बहुव्रीहिः' । उच्चं च रणं च उच्च० 'कर्मधारयः, उच्चरणं कुन्ततीति उच्च• 'उपपद 'समासः । भवस्य तोदो भव० 'तत्पुरुष', भवतोदस्य दानं यस्य तत् भव० 'बहुव्रीहिः ॥
८-श्रेय एव परागः श्रेयाप० 'कर्मधारयः', श्रेयःपरागस्य नलिनी श्रेयःपराग० 'तत्पुरुषः । नवं अङ्ग यस्याः सा नवा० 'बहुव्रीहिः । अजितं बलं यस्याः सा अजित । कल्याणानां कोटिः कल्याण. 'तत्पुरुष, ती कल्याण । अमेन आमेन वा सहितः सामः
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org