________________
आमुख
१४७
त्यारे बीजी तरफ चंड वररुचि अने हेमचंद्र वगैरे वैयाकरणोए पोतपोताना व्याकरणमा जे मागधीनुं स्वरूप बांधी बतान्युं छे ते 'मागधी' पण अहीं 'मागधी' ना भावमां समाय एम छे.
मूळे एक छे छतां अहीं उक्त रीते मागधीभाषा बे प्रकारनी कल्पी छे, तेथी अहीं व्यवहारने माटे पिटकोनी अने जैनसूत्रोनी मागधीने सारु 'सूत्रमागधी' अने वैयाकरणोए जणावेली मागधीने माटे 'व्याकरणमागधी' एवा बे संकेतो कल्पवा पडे छे.
'सूत्रमागधी 'ना स्वरूप संबंधी चर्चा तो आगळ आवी गई छे ( पृ० १०४ - १२० ) एटले अहीं 'मागधी ना मथाळा नीचे फक्त ' व्याकरणमागधी' विशे कहेवानुं रहे छे.
सूत्रमागधी अने व्याकरणमागधीनो संकेत
साधारण प्राकृत, शौरसेनी अने व्याकरणमागधीना वर्णविकारो लगभग सरखा छे. व्याकरणमागधीमां 'र' ने बदले 'ल' अने 'स' ने बदले 'श' ना व्यवहारनी विशेषता छे. ए उपरांत स्त, स्प, स्क, स्म, स्ख, स्ट वगेरे संयुक्त व्यंजनो व्याकरणमागधीमां टकी रह्या छे. 'ज' ' द्य' अने 'य' ए त्रणेने बदले 'य' नो ध्वनि प्रवर्ते छे. 'न्य ' ' 'ज्ञ' अने 'ञ' ए चारेने बदले 'ज्ञ' नुं उच्चारण थाय छे. अनादि 'छ' नुं 'श्च' उच्चारण चाले छे अने 'क्ष' ने बदले आवो जिह्वामूलीय वर्ण वपराय छे.
ण्य
१३२ जुओ हेमचंद्र प्राकृतव्या० मागधी प्रकरण ८-४-२८७ थी ८-४-३०१. १३३ आ अक्षर 'जिह्वामूलीय' कहेवाय छे. कारण के तेनुं उच्चारण करतां जीभना मूलनो उपयोग थाय छे.
,
हेमचंद्रना (१-१-१६ सिद्धहेम ) कहेवा प्रमाणे तेनी - 'क्ष' स्थानीय प्रस्तुत वर्णनी - आकृति वज्र जेवी छे: ते वर्ण, ऊपर नीचे पहोळो अने वच्चे सांकडो छे. आ वर्ण 'क' अने 'ख' नी साथे ज रहे छे. जेम विसर्गनुं उच्चारण स्वतंत्र नथी तेम आनुं उच्चारण पण स्वतंत्र नथी.
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
