________________
૨૪૦
શ્રી બૃહદ્દ જૈન થોક સંગ્રહ
પ્રમુખ ૨૯ પ્રકા૨ના શાસ્ત્રનાં નામ નંદીસૂત્રમાં આપ્યાં છે તે આદિ દઈને અનેક પ્રકારનાં શાસ્ત્ર છે, પણ વર્તમાનમાં ઘણાં વિચ્છેદ છે. દ્વાદશાંગી સિદ્ધાંત આચાર્યની પેટી સમાન, અતીત કાલે અનંત જીવો આજ્ઞાએ આ૨ાધીને સંસાર દુઃખથી મુક્ત થયા. વર્તમાનમાં સંખ્યાતા જીવો દુઃખથી મુક્ત થાય છે. અનાગત કાલે આજ્ઞાએ આરાધી, અનંત જીવો દુઃખથી મુક્ત થશે. અને સૂત્ર વિરાધકને માટે ત્રણે કાળ આશ્રી સંસારમાં રખડવા વિષે જાણવું. શ્રુતજ્ઞાન (દ્વાદશાંગરૂપ) લોક આશ્રી સદાકાળ છે.
શ્રુતજ્ઞાન – સમુચ્ચય ચાર પ્રકારે છે. ૧. દ્રવ્યથી, ૨. ક્ષેત્રથી, ૩. કાળથી, ૪. ભાવથી. ૧. દ્રવ્યથી – શ્રુતજ્ઞાની ઉપયોગે ક૨ી સર્વ દ્રવ્ય જાણે દેખે, તે શ્રદ્ધાએ ક૨ી તથા સ્વરૂપ આલેખવે કરી. ૨. ક્ષેત્રથી – શ્રુતજ્ઞાની ઉપયોગે કરી, સર્વ ક્ષેત્રની વાત જાણે, દેખે, પૂર્વવત્. ૩. કાળથી – શ્રુતજ્ઞાની ઉપયોગે કરી, સર્વ કાળની વાત જાણે, દેખે. ૪. ભાવથી – શ્રુતજ્ઞાની ઉપયોગે કરી, સર્વ ભાવ જાણે, દેખે. ઇતિ શ્રુતજ્ઞાનનું વર્ણન
૩. અવધિજ્ઞાનનું વર્ણન
અવધિજ્ઞાનના મુખ્ય બે ભેદ : ૧. ભવપ્રત્યયિક, ૨. ક્ષાયોપશમિક. ૧. ભવપ્રત્યયિકના બે ભેદ : ૧ નારકીને, ૨ દેવ (ચારે પ્રકારના) ને હોય, તે ભવ સંબંધી જ્યારથી ઉત્પન્ન થાય તે ભવના અંત સુધી હોય.
૨. ક્ષાયોપશમિકના ભે બેદ : ૧ સંશી મનુષ્યને, ૨. સંશી તિર્યંચ પંચેન્દ્રિયને; ક્ષયોપશમભાવથી ઉત્પન્ન થાય તે, અથવા ક્ષમાદિક ગુણે કરી સહિત અણગારને ઉત્પન્ન થાય.
અવધિજ્ઞાનના છ પ્રકાર સંક્ષેપથી કહ્યા છે તેના નામ ઃ
Jain Education International For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
