________________
આ પરથી જણાશે કે શૃંગારમાં સ્ત્રીવિલાસ અને પ્રશાંતમાં વૈરાગ્યનું પ્રધાનત્વ હોય છે. આ રૂપચંદ કુમાર રાસમાં રૂપચંદ કુમારે સ્ત્રીઓ મેળવી તેઓ સાથે કરેલા કામવિલાસ પ્રથમ આવે છે અને ત્યાર પછી વૈરાગ્ય થતાં સ્ત્રી સહિત ભગવતી દીક્ષા લઈ નિસ્પૃહ ત્યાગી તે બને છે. આ રસમાં કવિની કલ્પનાશક્તિને અચ્છો ખ્યાલ આવે છે. આખી વસ્તુ (plot) પ્રાયઃ કલ્પિત છે. વસ્તુને સમય પ્રસિદ્ધ પરદુઃખભંજની અને અનેક લોક વાર્તાઓના નાયક ઉજ્જયિનીના વિક્રમાદિત્ય રાજાના સમયમાં કવિએ મૂકે છે અને તે વખતે થયેલા જૈન પ્રભાવક મહાત્મા સિદ્ધસેન દિવાકરને ટુંક ઐતિહાસિક વૃત્તાંત મૂકી તેમની પાસે રૂપચંદ કુમારની પિતાની કલ્પિત વ્યક્તિને દીક્ષા લેવરાવી છે. તે પરથી કવિ પિતે જણાવે છે કે – કે ચરિત્ર મહેલે ચરી, કેતે કહ્યો સ્વબુદ્ધે કરી;
કેતી વાત સુણી તે કહી, અધિકું ઓછું ખાણું સહી ! પૃ. ૧૭૦ કેટલુંક ( કતિષય ) ચરિત્ર ચરિત્રમાંહેથી કહ્યું છે અને કેટલુંક ચરિત્ર સ્વબુદ્ધિથી-કલ્પિત કર્યું છે, કેટલુંક સાંભળેલું દાખલ કર્યું છે. તે તેમાં ઓછું વધતું થયું હોય તે ક્ષમા માગું છું (ખામું છું). આમાં ચરિત્રમાંથી કંઈ લીધું છે એમ જણાવ્યું છે તે રૂપચંદ કથા કે ચરિત એ સંસ્કૃત કે પ્રાકૃતમાં એક ગ્રંથ હોય એવું જૈનગ્રંથાવળિમાં માલુમ પડતું નથી. એમ લાગે છે કે આ રાસમાંનું માત્ર સિદ્ધસેન દિવાકરનું ચરિત્ર કોઈ ગ્રંથ કે ચરિત્રમાંથી લીધું છે એમાં શક નથી. તેમજ (પિતાના સુરસુંદરી રાસમાં) સુરસુંદરીની કથા પણ કવિની પિતાની કલ્પનાનું જ ફલ જણાય છે.
આડકથા કવિ શા માટે મુખ્ય કથામાં કહે છે તે માટે જણું
કવિ કહે આડકથા માંહિ કથા, શ્રેતા રખે કહે કે વૃથા; ચોદ સહસ ઉત્તરાધ્યયને ઠાય, જે અધ્યયને સજયરાય (2)
ઉત્તરાધ્યયન કે જે પવિત્ર આગમ-જૈનશાસ્ત્ર છે તેમાં પણ આડકથા આવે છે તે પછી કવિને પણ મુખ્ય કથામાં આડકથાની ઉપયોગિતા જણાય છે.
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
