Shokshaka Prakarana Part 2

SR No.: 004834
Original Sutra Author: Haribhadrasuri
Author: Yashovijay of Jayaghoshsuri
Publisher: Divya Darshan Trust
Publication Year: 2000
Total Pages: 250
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati & Religion
File Size: 20 MB

Page 40

ॐ प्रीति-भक्त्यनुष्ठानविचारः ॐ
२३५ यत्र अनुष्ठाने आदरः = यत्नातिशयः अस्ति, प्रीतिश्च अभिरुचिरूपा, हित उदयो यस्याः सा तथा भवति कर्तुः = अनुष्ठातुः शेषाणां प्रयोजनानां त्यागेज च तत्काले यच्च करोति तदेकमात्रनिष्ठतया तत्प्रीत्यनुष्ठानं ज्ञेयम् ॥१०/३|| द्वितीयमाह --> ‘गौरखे त्यादि ।
गौरवविशेषयोगाद् बुद्धिमतो यद्विशुद्धतरयोगम् । क्रिययेतरतुल्यमपि ज्ञेयं तद्भक्त्यनुष्ठानम् ॥१०/४॥ गौरवं = गुरुत्वं = पूज्यत्वं तस्य विशेषयोगः = अधिकसम्बन्धः ततः, बुद्धिमतः = विशेषग्राहिधीशालिनः यदनुष्ठानं 'विशुद्धतरयोगं = परिशुद्धतरव्यापार क्रियया = बाह्यकारणेन इतस्तुल्यमपि = प्रीत्यनुष्ठानतुल्य
- कल्याणकन्दली मूलग्रन्थे दण्डान्वयस्त्वेवम् > यत्र कर्तुः परम आदरः अस्ति हितोदया च प्रीतिः भवति यच्च शेषत्यागेन [कर्ता] करोति तत् प्रीत्यनुष्ठानम् ॥१०/३।। इयश्च कारिका पञ्चाशकवृत्ति-दीक्षाद्वात्रिंशिकावृत्ति-योगविंशिकावृत्त्यादौ [पंचा.२/ ४० द्वा.द्वा.२८/८ यो.गा.१८ वृ.पृ.१६] समुद्धृता वर्तते । तदुक्तं सम्बोधप्रकरणे मूलकारैः -> जं कुणइ पीइरसो वड्डइ जीवस्स उज्जुसहावस्स । बालाईण व रयणे पीइअणुट्ठाणमाहंसु -- ॥२३३।। एतदनुसारिणी गाथा चैत्यवन्दनमहाभाष्ये -> जं कुणओ पीइरसो वड्ढइ जीवस्स उजुसहावस्स । बालाईण व रयणे पीइअणुट्ठाणमेयं तु - ||८८८।। इत्येवं वर्तते । यत्रानुष्ठाने परमो यत्नातिशयः = अतिशयितप्रयत्नः = विशिष्टप्रयत्नः = जन्यतासम्बन्धेनाऽनुराग-सन्मानादिविशिष्टः प्रयत्नोऽस्ति हितोदया च प्रीतिरुत्पद्यते शेषत्यागेन च यत्क्रियते तत्प्रीत्यनष्ठानमिति तात्पर्यम । पौद्र नादिमुख्योद्देश्यकत्वे मनसोऽन्यत्र गतत्वे वा न प्रीत्यनुष्ठानं सम्भवतीति ध्येयम् । श्राद्धविधिवृत्तौ च -> यत्कुर्वतः प्रीतिरसोऽतिरुचिरूपो वर्धते तत्प्रीत्यनुष्ठानम् - (श्रा.वि.प्र.१-गाथा-७-पृ.१४२) इत्येवमुक्तम् ॥१०/३||
मूलग्रन्थे दण्डान्वयस्त्वेवम् -> क्रियया इतरतुल्यमपि गौरव विशेषयोगात् बुद्धिमतो यत् विशुद्धतरयोगं तत् भक्त्यनष्ठान ज्ञेयम् ॥१०/४|| इयमपि कारिका पञ्चाशक-दीक्षाद्वात्रिंशिका-योगविंशिकावृत्त्यादौ पं.२/४० द्वा.द्वा.गा.१८/८ यो.गा.१८] |समुद्भुता वर्तते । एतदनुसारेण चैत्यवन्दनमहाभाष्ये -> बहुमाणविसेसाओ मंदविवेगस्स भव्वजीवस्स । पुब्बिलसमं करणं भत्तिअणुट्ठाणमाहंसु ।।८८९।। - इत्युक्तम् ।
तस्य = पूज्यत्वस्य अधिकसम्बन्धः = आधिक्यज्ञानं, ततः = अधिकपूज्यत्वज्ञानात्, बाह्यकारणेन = बाह्याकारण प्रीत्यनुष्ठानतुल्यमपि आलम्बनीयस्याऽधिकपूज्यत्वधिया परिशुद्धतरव्यापारं भक्त्यनुष्ठानमिति तल्लक्षणं फलितम् । प्रीत्यनुष्ठाने
थाय ते प्रीतिअनु४ान . [40/3]
प्रीति अनुष्ठान - ટીકાર્ય :- તે પ્રીતિઅનુષ્ઠાન જાણવું કે જે અનુકાનમાં અનુમાન કરનારને આદર = વિશિષ્ટ પ્રયત્ન હોય અને હિતકારી ઉદયવાળી અભિરુચિ હોય. તેમ જ અનુકાનના સમયે બીજા પ્રયજનોને છોડીને તે અનુકાનમાં જ મન મૂકીને કર્તા અનુમાન ३३ ते प्रीतिअनुष्ठान Punj. [१०/3] ' વિશેષાર્થ :- પ્રીતિઅનુમાનમાં ૩ બાબત ધ્યાન દેવા યોગ્ય છે. [૧] અનુષ્ઠાનનો લૂખો-શુષ્ક આદર ન જોઈએ. પણ સક્રિય આદર જોઈએ. આ વાતને જણાવવા માટે શ્રીમદ્જીએ કહ્યું આદર = યત્નાતિશય = અતિશયિત પ્રયત્ન = વિશિષ્ટ પ્રયત્ન અર્થાત્ અનુરાગ-સન્માનયુક્ત પ્રયત્ન. (જન્યતાસંબંધથી અનુરાગ-સન્માનવિશિષ્ટ પ્રયાસ.) [૨] પ્રસ્તુત સદનુકાન સંબંધી પ્રીતિ એ અનુકાનના કર્તાને હિતકારી ઉદયવાળી જોઈએ. પૌગલિક પ્રીતિ અહિતકારી છે. તેથી અનુમાનવિષયક પ્રીતિ કેવળ પૌલિકસ્વાર્થપ્રેરિત કે માત્ર યશકીર્તિકામનાપ્રયુક્ત કે મુખ્યતયા પારલૌકિક-સ્વર્ગાદિલાભઉદ્દેશ્યક ન હોવી જોઈએ. તો જ તે સદનુકાન પ્રીતિઅનુષ્ઠાન બની શકે. [૩] પ્રસ્તુત અનુષ્ઠાન કરતી વખતે મન માત્ર પ્રસ્તુત અનુકાનમાં જ રક્ત = મગ્ન હોવું જોઈએ. મનમાં બીજીत्री स्तुमो-प्रयोजनो-विशारी २मता होय तो मनु४ान प्रीतिभनु४ान नभनी शहे. [१०/3]
ભક્તિ અનુકાનને મૂલકારશ્રી જણાવે છે. ગાગાર્જ :- ક્રિયાથી પ્રીતિઅનુષ્ઠાન જેવું પણ ગૌરવિતના સંબંધવિશેષથી બુદ્ધિમાનનું જે વિશિષ્ટ વિશુદ્ધપ્રવૃત્તિવાળું સદનુકાન खो तेने मस्तिमनुपान . [10/४]
E] ભક્તિઅનુષ્ઠાન | ટીકાર્ચ :- પૂજ્યત્વના ચઢિયાતા સંબંધથી વિશિષ્ટ પ્રજ્ઞાવાળા જીવનું જે અતિવિશુદ્ધ પ્રવૃત્તિવાળું અનુષ્ઠાન બાહ્ય આકારથી ११. मुद्रितप्रती -> 'विशुद्धतरव्यापारं' <- इत्यशुद्धः पाठो मूलानुसारेण ।
Jain Education Intemational