Page Text
________________
द्रव्यपूजायामवद्यस्फुरणमीमांसा *
२२९ अन्यस्यापि पृथिव्याधुपमर्दभीरोर्यतजावत: सावद्यसक्षेपरुचे: यतिक्रियानुरागिणो न धर्मार्थं सावधप्रवृत्तिर्युक्तेत्यप्याहुरिति कृतं विस्तरेण ॥९/१७||
कल्याणकन्दली अन्यस्यापि सामायिकानुपारूढस्य प्रकृत्या पृथिव्याद्युपमर्दभीरोः प्रायो यतनावतः सावद्यसङ्केपरुचेः यतिक्रियानुरागिणो गृहस्थस्य न धर्मार्थ = जिनपूजाद्यर्थं सावद्यप्रवृत्तिः युक्ता । यथोक्तं पश्चाशके -> असदारम्भपवत्ता जं च गिही तेण तेसि विन्नेया । तन्निवित्तिफलच्चिय एसा परिभावणीयमिणम् ।। - [४/४३] । न चायमनन्तरोदितोऽसदारम्भप्रवृत्तः, तत्कथं तस्य तन्निवृत्तिफलत्वेन स्नानादौ सावद्यारम्भे प्रवृत्तिर्युक्ता इत्यप्याहुः श्रीजिनेश्वरसूरिप्रभृतयः [अष्टक-२/५ वृ.] । तदुक्तं भक्तिद्वात्रिंशिकायामपि -> प्रकृत्यारम्भभीरुर्वा यो वा सामायिकादिमान् । मृही तस्यापि नात्रार्थेऽधिकारित्वमत:स्मृतम् - ||२९||
अत्र द्रव्यस्तवे प्रवृत्तिकालेऽवद्यस्फुरणं साधो: किं अवद्यसद्भावात् [१] ? अग्रिमकालेऽवद्यस्य स्वाशोध्यत्वज्ञानात् [२] ? स्वप्रतिज्ञोचितधर्मविरुद्धत्वज्ञानात् [३] ? आहार्यारोपाद्वा [४] ? नाद्य-द्वितीयौ गृहितुल्ययोगक्षेमत्वात् उभयासिद्धेः । न तृतीयः गृहिणाऽपि यागादिनिषेधाय धर्मार्थं हिंसा न कर्तव्येति प्रतिज्ञाकरणात्तद्विरुद्धत्वज्ञाने स्फुरितावद्येन द्रव्यस्तवाऽकरणप्रसङ्गात् । अध्यात्माऽऽनयनेन द्रव्यस्तवीयहिंसाया अहिंसाकरणेनाऽविरोधस्याप्युभयोः तौल्यात् । नापि तुर्यः, अवद्याहायोरोपस्य इतरेण कर्तुं शक्यत्वात् । तेन द्रव्यस्तवत्यागस्यापि प्रसङ्गादिति मलिनारम्भस्याधिकारिविशेषणस्याभावादेव न साधोर्देवपूजायां प्रवृत्तिः । मलिनारम्भी हि तन्निवृत्तिफलायां तत्राधिक्रियते दुरितवानिव तन्निवृत्तिफले प्रायश्चित्ते । अत एव स्नानेऽपि साधो धिकार: तस्य देवपूजाङ्गत्वात्, प्रधानाधिकारिण एव चाङ्गेऽधिकारो न स्वतन्त्रः, अङ्गत्वभङ्गप्रसङ्गादिति व्यक्तं प्रतिमाशतकवृत्तौ [गा.३० पृ.१८४/१८५] आत्मप्रबोधेऽपि -> जिनधर्मस्याऽनेकान्तरूपत्वात्सम्यक्त्विनामेकान्तपक्षग्रहो न भवति । अत एव ज्ञानत्रयवताऽपि मल्लिनाथजिनेन स्वषण्मित्राणां प्रतिबोधनाय स्वर्णपुत्तलिकायां प्रत्यहं कवलप्रक्षेपः कृतः; तथा सुबुद्धिमन्त्रिणा स्वस्वामिनृपप्रतिबोधाय परिखाजलपरावर्त्त कारितः । पुनरप्यागमेषु बहुहस्त्यश्वरथपदातिप्रभृतिपरिकरोपेतकूणिकादिनृपसमाचरितजिनवन्दनादिमहोत्सवः प्रतिपदं श्रूयते । एतेषु कार्येषु च वही हिंसा जाता । परं तस्या लाभकारणत्वाद् गणना न कृता । ततश्च जिनाइ सम्यग् यतनया भक्त्या च सत्क्रियाकरणे हि न कोऽपि हिंसादोषः । 'यत्र हिंसा तत्र न जिनाज्ञा' इत्येवमुच्यते चेत् ? तर्हि साधूनां प्रतिक्रमण-विहारादावपि जिनाज्ञा न स्यात्, तत्रापि हिंसायाः सम्भवात् । तस्मादयं श्रुतव्यवहारोऽस्ति यल्लाभनिमित्तं
या च प्रवर्तनं तत्र न तादकर्मबन्ध इति । अयश्चार्थः श्रीमद्भगवत्यङ्गेऽष्टादशशतस्याऽष्टमोद्देशके विस्तरतो बोध्यः । तत्र हि भावितात्मनोऽनगारस्य युगमात्रदृष्टया प्रेक्ष्य प्रेक्ष्य गमनं कुर्वतश्चरणतले कुर्कुट-कुलिङ्गादिबालश्चेम्रियेत तर्हि तस्य हिंसापरिणामाऽभावादीर्यापथिक्येव क्रिया भवेन तु सांपरायिकीत्याद्यधिकारोऽस्तीति । यश्च पूजायां पुष्पाद्यारम्भो दृश्यते तस्य त्वौपचरिकत्वात् सद्भावेन परिहारो भवति । किञ्च यथा मुनीनां जलोत्तारणसमये जलोपरि करुणारङ्गो भवति तथा श्रावकाणामपि जिनपूजायां पुष्पाद्युपरि करुणापरिणामो भवतीति हिंसानुबद्धक्लिष्टपरिणामाभावात् साधूनामिव तेषामपि न
જિનપૂજા વગેરે કરવી યોગ્ય નથી. - એમ પણ કેટલાક જૈનાચાર્યો કહે છે. માટે અતિવિસ્તારથી સર્યું. [૧૫]
વિશેષાર્ચ - ટીકાર્થ વિસ્તારથી જણાવેલ જ છે. છતાં સંક્ષેપમાં અન્ય ઉદાહરણ એ રીતે આપી શકાય છે. [૧] કબજીયાતના દર્દીને દિવેલ આપવામાં આવે તો તે દિવેલ કબજીયાતને દૂર કરે છે અને તે દિવેલને કાઢવા માટે બીજા કોઈ સાધનની આવશ્યકતા રહેતી નથી. દિવેલ દર્દીને હેરાન કરવાનું નથી. અહીં દિવેલ = જિનપૂજા, કબજિયાત = અશુભ આરંભ. અશુભારંભસ્વરૂપ કબજિયાતને હટાવવા પ્રભુપૂજાસ્વરૂપ દિવેલનું સેવન કરવામાં આવે તો મલિન આરંભ સ્વરૂપ કબજિયાત દૂર થાય છે. ત્યાર બાદ સ્વરૂપવિરાધનાઆત્મક જિનપૂજા તો આપોઆપ ખસી જ જાય છે. તેના માટે કોઈ પ્રાયશ્ચિત્ત લેવું પડતું નથી. જિનપૂજા ચારિત્રમોહનીયનો ક્ષયોપશમ કરવા દ્વારા ચારિત્રને અપાવે છે. તેથી પણ જિનપૂજા સ્વયં નિવૃત્ત થઈ જ જવાની છે. [૨] જેને કબજિયાતનો રોગ નથી તેને દિવેલ લેવાની આવશ્યકતા નથી. તેમ આરંભ-સમારંભથી રહિત એવા સાધુ ભગવંતને જિનપૂજનું કોઈ પ્રયોજન નથી. રોગી દવા લેવાનો અધિકારી હોય, આવશ્યકતાવાળો હોય, નીરોગી નહિ. દર્દીને દવા લેવાનું કહેનાર નીરોગી ડોક્ટર-વૈદ્ય સ્વયં દવા ન વાપરે એટલા માત્રથી દવા દર્દી માટે અનાવશ્યક-અસેવ્ય ન કહેવાય. માટે > સાધુ પૂજા નથી કરતા અને શ્રાવકને પૂજનો ઉપદેશ આપે છે. આ કેવો ન્યાય ? ઝેર તે ન ખાવું અને બીજાને ઝેર ખાવાની સલાહ આપવી -આવું સજજનને કેમ શોભે ?
– આવી સ્થાનકવાસીની દલીલ બરાબર નથી. નીરોગી ડોક્ટર સ્વયં દવા ન લેવા છતાં કબજિયાતને દર્દીને દિવેલ વગેરે દવા આપે તે વ્યાજબી જ છે. તેમ સર્વસાવઘત્યાગી સાધુને જિનપૂજાનું પ્રયોજન ન હોવાથી તેઓ પૂજા ન કરે છતાં પાપમાં ગળાડૂબ એવા ગૃહસ્થને જિનપૂજાનો ઉપદેશ આપે તે પણ ઉચિત જ છે. સીડી દ્વારા ઉપર ચડેલ માણસ નીચે રહેલા માણસને ઉપર આવવા માટે સીડી ચડવાનો ઉપદેશ આપે એ સમયે નીચે ઉભેલો માણસ ઉપર રહેલા માણસને પ્રશ્ન કરતો નથી કે – “તમે
Jain Education Intemational
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 004834 |
| Book Title | Shokshaka Prakarana Part 2 |
| Original Sutra Author | Haribhadrasuri |
| Author | Yashovijay of Jayaghoshsuri |
| Publisher | Divya Darshan Trust |
| Publication Year | 2000 |
| Total Pages | 250 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati & Religion |
| File Size | 20 MB |