Shokshaka Prakarana Part 2

SR No.: 004834
Original Sutra Author: Haribhadrasuri
Author: Yashovijay of Jayaghoshsuri
Publisher: Divya Darshan Trust
Publication Year: 2000
Total Pages: 250
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati & Religion
File Size: 20 MB

Page 142

* धर्मकाय-कर्मकाय-तत्त्वकायावस्थास्वरूपद्योतनम् *
३३७
तस्मात् = उक्तलक्षणात् जिनेन्द्ररूपात् परं = मुक्तिस्थं क(ध?)र्मकायावस्थाऽनन्तरभावितत्त्वकायावस्थास्वभावं चैव ध्येयं भवति ॥१५/१|| तत्र जिनेन्द्ररूपमीदृशं ध्येयमित्याह -> 'सिंहासने'त्यादि ।
सिंहासनोपविष्टं छत्रत्रयकल्पपादपस्याऽधः । सत्त्वार्थसम्प्रवृत्तं देशनया कान्तमत्यन्तम् ॥१५/२॥ सिंहासने = देव-निर्मितसिंहोपलक्षितासजे छत्रत्रयसहितकल्पपादपस्य अधः = अधस्तात् (उपविष्टं :)
- कल्याणकन्दली संभिन्ने ओही-रिउ-विउलमइलद्धी ।। [प्र.सारो.१४९२] __ जिनेन्द्ररूपात् = तीर्थङ्करस्वरूपध्यानान्तरं ध्येयं कर्मकायावस्थाऽनन्तरभावि-तत्त्वकायावस्थास्वभावमिति । अयमाशयः || भगवतः तिस्रोऽवस्थाः, प्रथमा धर्मकायावस्था चरमभवे दीक्षाप्रतिपत्त्यनन्तरं विशिष्टधर्मसाधनात्मिका । द्वितीया तु तथाभव्यत्वाऽऽक्षिप्तवरबोधिलाभगर्भार्हद्वात्सल्योपात्तानुत्तरपुण्यस्वरूपतीर्थकरनामकर्मविपाकफलरूपा परमपरार्थसम्पादनी क शैलेश्यवस्थोत्तरकालभाविनी समस्तकापगमस्वरूपा तथाभव्यत्वपरिक्षयोद्भुतपरमज्ञानसुखलक्षणा कृतकृत्यतया निष्ठितार्था परमफलस्वरूपा तत्त्वकायावस्था । प्रकृते तत्त्वकायावस्थास्वभावं भगवत्स्वरूपं ध्येयं भवति । परेषामपि परापरतत्त्वाभ्युपगमः । तदुक्तं प्रश्रोपनिषदि -> एतद्वै तत्परमपरं च ब्रह्म यदोंकारः - [५/२] इति । परतत्त्वध्यानञ्च रूपातीतध्यानतयेष्यते, यथोक्तं → जं परमाणंदमयं परमप्पाणं निरंजणं सिद्धं । झाएइ परमयोगी रूवाईयं तमिह झाणं ।। - [ ] इति ॥१५/१॥
मूलग्रन्थे दण्डान्वयस्त्वेवम् -> छत्रत्रयकल्पपादपस्याऽधः सिंहासनोपविष्टं, देशनया सत्त्वार्थसंप्रवृत्तं, अत्यन्तं कान्तं, जिनेन्द्ररूपं ध्येयम् ॥१५/२॥ इयमपि कारिका प्रतिमाशतकवृत्त्यादौ [गा.९९] समुद्धृता । __ सिंहासन इति । अनेनाष्टप्रातिहार्यसूचनमकारि, तानि चेमानि -> अशोकवृक्षः सुरपुष्पवृष्टिः दिव्यध्वनिश्चामरमासनञ्च । भामण्डलं दुन्दुभिरातपत्रं सत्प्रातिहार्याणि जिनेश्वराणाम् ।। - [ ] इति । निषण्णं पूर्वदिगभिमुखमिति शेषः । तदुक्तं योगशास्त्रे -> अभिवन्धमानपादः सुरासुरनरोरगैस्तदा भगवान् । सिंहासनमधितिष्ठति भास्वानिव पूर्वगिरिशृङ्गम् ।। - [११/ ४५] इति । उपदेशपदेऽपि -> संपुन्नचंदवयणो सिंहासणसंठिओ सपरिवारो । झायब्बो य जिणंदो केवलवरनाणुज्जलो धवलो ||८९।। - इत्युक्तम् । एतादृशध्याने जिनस्य योगमुद्रान्वितत्वमनुसन्धेयम् । तदुक्तं चैत्यवन्दनमहाभाष्ये -> सिंहासणे निसन्नो पाए ठविऊण पायपीढम्मि । करधरियजोगमुद्दो जिणनाहो देसणं कुणइ ॥८४|| સ્વરૂપ ધ્યાત છે. તથા આવા લક્ષણવાળા જિનેન્દ્રસ્વરૂપથી શ્રેષ્ઠ મોક્ષમાં રહેલ, [૬] કર્મકાય [તીર્થંકરપણાની] અવસ્થા પછી થનાર તત્ત્વકાય અવસ્થા[મોક્ષ)નું સ્વરૂપ ધ્યાતવ્ય થાય છે. [૧૫/૧]. | વિશેષાર્થ :- ૧૪ મા ષોડશકમાં ધ્યાનસ્વરૂપ યોગના બે પ્રકાર બતાવી ગયા. સાલંબન ધ્યાનયોગ અને નિરાલંબન ધ્યાનયોગ. સાલંબન ધ્યાનમાં અપર તત્ત્વનું ધ્યાન ધરવાનું છે. સાલંબન ધ્યાનમાં ધ્યાતવ્ય તે અપર તત્ત્વ = ૪ ઘાતકર્મના ક્ષયથી અને તીર્થંકરનામ કર્મના ઉદયથી ૧૩ મા ગુણસ્થાનકે રહેલ તીર્થંકર પરમાત્માનું સ્વરૂપ ૨૧ વિશેષણ દ્વારા ગ્રંથકારશ્રી ૪ શ્લોકમાં નિરૂપણ કરી રહ્યા છે. નિરાલંબન ધ્યાનયોગમાં સર્વકર્મમુન સિદ્ધપરમાત્મસ્વરૂપ પરતત્ત્વનું = શ્રેષ્ઠ તત્ત્વનું ધ્યાન ધરવાનું છે. ૧૩-૧૪-૧૫-૧૬ આ ચાર શ્લોક દ્વારા આ ૧૫મા ષોડશકમાં ગ્રંથકારશ્રી પરતત્ત્વનું પ્રતિપાદન વિસ્તારથી કરશે.
તીર્થકરના ભવમાં દીક્ષા પછી ધર્મસાધનાયુક્ત અવસ્થા એટલે ધર્મકાય અવસ્થા. કેવલજ્ઞાનપ્રાપ્તિ થાય ત્યારે તીર્થકરનામ કર્મના વિપાકોદયવાળી ૧૩ મા ગુણસ્થાનકવાળી અવસ્થા = કર્મકાય અવસ્થા. તે પછી તીર્થંકર પરમાત્મા આઠ કર્મથી પણ મુક્ત થઈને સિદ્ધસ્વરૂપ બનવાના છે તે પ્રભુજીની તત્ત્વકાય અવસ્થા. જિનપ્રતિમા વગેરેના આલંબનથી પરમાત્માની કર્મકાય અવસ્થાનું ધ્યાન કરવું તે સાલંબન ધ્યાનયોગ છે તqકાય અવસ્થાના = પરતત્ત્વના ધ્યાનમાં પ્રતિમા ઉપયોગી નથી, કારણ કે પ્રતિમા રૂપી છે અને પરતત્ત્વ-અરૂપી જ્ઞાનમય છે. સમવસરણમાં બિરાજમાન પ્રભુજી સર્વકર્મમુક્ત થવાના છે એવી વિચારણા જિનપ્રતિમા વગેરેને અવલંબીને થતી હોય તો પણ સાલંબન યોગમાં સમાવિષ્ટ કરવામાં આવેલ છે. સર્વકર્મમુક્ત તકાય અવસ્થાનું = પરતત્વનું બાન મુખ્યતયા નિરાલંબન જ હોય છે - આ વાત ધ્યાનમાં રાખવી. [૧૫/૧].
સાલંબન ધ્યાનયોગમાં જિનેન્દ્ર સ્વરૂપ આવો ધ્યેય પદાર્થ હોય છે તેવું જણાવતા મૂલકારશ્રી કહે છે કે –
ગાથાર્થ :- ૩ છત્ર અને કલ્પવૃક્ષની નીચે સિંહાસન ઉપર બેસેલ, દેશના દ્વારા જીવોના કલ્યાણ માટે સારી રીતે પ્રવૃત્ત अब भने अत्यंत मनो७२ तीर्थ २२५२५ ध्यातव्य छे. [१५/२] 1 ટીકાર્ચ - ]િ ત્રણ છત્ર સહિત [૮] કલ્પવૃક્ષની નીચે [૯] દેવે બનાવેલ સિંહના આકારથી સૂચિત એવા આસન [સિંહાસન
Jain Education Intemational