Page Text
________________
४६ द्वितीय-षाडकम
* अष्टप्रवचनमातृप्रतिपादनम्
___ कल्याणकन्दली ५/३/१५५] इति नये तु सम्यग्ज्ञान-दर्शन-चारित्राणामभेदादेव न दोषलेशोऽपीति भावनीयम् । यद्रा प्रवचनस्य तासु पर्याप्त्या मातत्वेन = कात्स्न्येन समाप्तत्वेन प्रवचनमातृत्वमवगन्तव्यम् । तदक्तं उत्तराध्ययने -> एया उ अट्ठ समिईओ समासेण वियाहिया । दुवालसंगं जिणक्खायं मायं जत्थ उ पवयणं ॥ ८- [२४/३] । श्रीभद्रबाहुस्वामिभिरपि उत्तराध्ययननिर्युक्तौ |--> अट्टसवि समिईस अदवालसंगं समोअरइ जम्हा । तम्हा पबयणमायाअजयणं होइ नायव्वं ।। - [उत्त.अ.२४ नि.गा.४६१] इति प्रोक्तम् । यथोक्तं श्रीमलधारिहेमचन्द्रसूरिभिरपि पुष्पमालायां -> पवयणमाताउ इमा निहिट्ठा जिणवरेहिं समयंमि । मायं एयासु जओ जिणभणियं पवयणमसेसं ॥१७२।। - इति । ईर्याप्रमुखसमितयः प्रवृत्तिस्वरूपा गुप्तयस्तु प्रवृत्ति-निवृत्त्युभयात्मिका: । अत एव निशीथपीठिकायां -> समिओ नियमा गुत्तो, गुत्तो समिअत्तणमि भइयव्यो । कुसल वइ उदीरेंतो जं वतिगुत्तो वि समिओ वि ।। समिती पयाररूवा गुत्ती पण होति उभयरूवा तु । कुसल वति उदीरतो तेणं गुत्तो वि समिओ वि ।। <- [नि.३७/३८] इत्युक्तम् । पञ्चसमिति-गुप्तित्रिकस्वरूपश्च योगशास्त्रे श्रीहेमचन्द्रसूरिभिः -> लोकातिवाहिते मार्गे, चुम्बिते भास्वदंशुभिः । जन्तुरक्षार्थमालोक्य, गतिरीर्या मता सताम् ।।१-३६।। अवद्यत्यागत: सर्वजनीनं मितभाषणम् । प्रिया वाचंयमानां सा भाषासमितिरुच्यते ॥३७|| द्विचत्वारिंशता भिक्षादोषैर्नित्यमदूषितम् । मुनिर्यदन्नमादत्ते सैषणासमितिर्मता ॥३८।। आसनादीनि संविक्ष्य प्रतिलिख्य च यत्नतः । गृह्णीयानिक्षिपेद्वा यत् साऽऽदानसमितिः स्मृता ||३५|| कफ-मूत्रमलप्रायं निर्जन्तुजगतीतले । यत्नाद्यदत्सृजेत्साधु: सोत्सर्गसमितिर्भवेत् ॥४०॥ विमुक्तकल्पनाजालं समत्वे सुप्रतिष्ठितम् । आत्मारामं मनस्तज्ज्ञमनोगप्तिरुदाहता ॥४१|| संज्ञादिपरिहारेण यन्मौनस्याऽवलम्बनम् । वाग्वृत्तेः संवृत्तिर्वा या, सा वाग्गप्तिरिहोच्यते 1॥४२।। उपसर्गप्रसङ्ग पि, कायोत्सर्गजुपो मुनेः । स्थिरीभावः शरीरस्य, कायगुप्तिर्निगद्यते ।।४३।। शयनासननिक्षेपादानचङ्कमणेषु यः । स्थानेषु चेष्टानियमः, कायगुप्तिस्तु साऽपरा ॥४४॥ - इति प्रोक्तम् । उपदेशमालायां धर्मिमुखेन समितिस्वरूपं --> जुगमित्तरदिट्ठी, पयं पयं चक्खुणा विसोहिंतो। अञ्चक्खित्ताउत्तो, इरियासमिओ मुणी होई ।। कज्जे भासइ भासं, अणवज्जमकारणे न भासइ य । विगह-विसुत्तियपरिवज्जिओ अ जइ भासणासमिओ ।। बायालमेसणाओ भोयणदोसे य पंच सोहेइ । सो एसणाइसमिओ आजीवी अन्नहा होइ ।। पुब्बिं चक्खु परिक्खिय, पमज्जिउं जो ठवेइ गिण्हइ वा ॥ आयाणभंडमत्तनिक्खेवणाइसमिओ मुणी होइ ।। उच्चार-पासवण-खेल-जल्ल-सिंघाणए य पाणविही ।। सुविवेइए पएसे, निसिरंतो होइ तस्समिओ ।। - [उ.प.मा. २९६/... ३००] इत्येवमुक्तम् । तदुक्तं पुप्पमालायामपि --> आलंबणे अ काले मग्गे
जयणा य चउहिं ठाणेहिं । परिशुद्धं रियमाणो इरियासमिओ हवइ साहू ।।१७।। कोहाईहिं भएण व हासेण व जो न | भासए भासं । मोहर-विगहाहि तहा भासासमिओ स विन्नेओ ॥१८॥ आहारोवहिसिज्जं उम्गमउपायणेसणासुद्धं । गिन्हिज्ज निक्वविज्ज व समिओ आयाणसमिईए ||१९|| आवायाइविरहिए देस संपेहणाइपरिसुद्धे । उचाराइ कुणंता पंचमसमियं समाणेइ ||१९३।। अकुसलमणो निरोही कुसलरस उईरणं तहेगत्तं । इय निट्ठिअमणपसरा मणगुत्तिं चिंति महरिसिणो ॥१९५।। अकुसलवयणनिरोहो कुसलस्स उईरणं तहेगत्तं । भासाविसारएहिं वइगुत्ती वन्निया एसा ।।१९९।। जो दुट्ठगइंदो इव देहो असंजमेसु वटुंतो । नाणंकुसेण रुंभइ सो भन्नइ कायगुत्ति त्ति ॥२०२।। ८- इत्यादिकम् । इदश्च उत्तराध्ययनगत-प्रवचनमात्रध्ययनानुसारेण व्यावर्णितमिति ध्येयम् । अन्यत्रापि चारित्रशोधकत्वमासामुपदर्शितम् -> अबिरहिया जस्स मई, पंचहिं समिईहिं तिहिवि गुत्तीहिं । न य कुणइ राग-दोसे, तस्स चरित्तं हवइ सुद्धं ॥ [ ] इति ॥२/८॥
विशेपार्श :- सिमिति, मापासमिति, अपागासमिति, माहान-मंमित्तनिक्षेपसमिति, पारिपनि समिति, मनाति, વચનગુમિ, કાયમુમિ - આ આઠ પ્રવચનમાતા કહેવાય છે. તેનું સ્વરૂપ યોગશાસ્ત્ર, આવશ્યકનિર્યુકિત વગેરેમાં બતાવેલ હોવાથી તેમ જ સુપ્રસિદ્ધ હોવાથી તેનું નિરૂપણ અહીં કરવામાં આવતું નથી. છતાં જિજ્ઞાસુ ઉપર કલ્યાણકંદલી ટીકામાં જોઈ શકે છે. જેમ માતા બાળકને જન્મ આપે છે અને ત્યાર બાદ તેનું પાલન-પોષણ-સંરક્ષાણ-સંવર્ધન કરે છે. તેમ પાંચ સમિતિ - ત્રણ ગુમિનું પાલન કરતાં કરતાં ભાવચારિત્રસ્વરૂપ બાળક જન્મે છે. તેમ જ ત્યાર બાદ પાણ સમિતિ-ગુમિ નિરર્થક નિષ્ક્રિય નથી બનતી.|| પરંતુ ચારિત્રની શુદ્રિ-પુષ્ટિ-વૃદ્ધિ કરે છે. માટે ભાવસંયમને ઉત્પન્ન કરવા માટે તેમ જ ભાવસંયમની વિશુદ્ધિ-સ્થિરતા-વૃદ્ધિ માટે સમિતિ-ગુમિનું પાલન પ્રત્યેક સંયમી માટે અતિ આવશ્યક છે. ભાવસંયમની યોગ-શ્રેમ કરનાર હોવાથી શાસ્ત્રમાં સમિતિ-ગુતિ ने माता/अवयनमा वामां आवेत . [२/८]
આ જ વાતને મૂલકારથી મજબૂત કરતાં જણાવે છે કે –
For Private & Personal Use Only
Jain Education Intemational
www.jainelibrary.org
| SR No. | 004833 |
| Book Title | Shokshaka Prakarana Part 1 |
| Original Sutra Author | Haribhadrasuri |
| Author | Yashovijay of Jayaghoshsuri |
| Publisher | Divya Darshan Trust |
| Publication Year | 2000 |
| Total Pages | 240 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati & Religion |
| File Size | 22 MB |