Shokshaka Prakarana Part 1

SR No.: 004833
Original Sutra Author: Haribhadrasuri
Author: Yashovijay of Jayaghoshsuri
Publisher: Divya Darshan Trust
Publication Year: 2000
Total Pages: 240
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati & Religion
File Size: 22 MB

Page 55

२२ प्रथम-पाइशकम
88 उत्सर्गादिसूत्रषट्कविद्योतनम् 88 आत्मनः परिणामित्वादिकं दृष्टेष्टाऽबाधितमित्यागमतत्त्वस्य दृष्टेष्टाऽविरुद्धवावयत्तमुपदर्शितम् । उत्सर्गापवादयुक्तत्तय स्फुटमेव तत्सूत्राणां बहूजामुपलम्भात् । अथैदम्पर्यशुद्धिमुपदर्शयति → ‘परेत्यादि। परलोकविधौ मानं वचनं तदतीन्द्रियार्थदृग्व्यक्तम् । सर्वमिदमनादि स्यादैदम्पर्यस्य शुद्धिरिति ॥१/१२॥
- कल्याणकन्दली उत्सर्गापवादयुक्तत्वमिति । तदुक्तं निशीथभाष्ये ---> उस्सग्गसुयं किंची, किंची अववाइयं मुणेयव्वं । तदुभयसुत्तं किंची, सुनस्स गमा मुणेयब्वा ॥२३४|| - इति | -> सामान्योक्तो विधिरुत्सर्गः, विशेषोक्तो विधिरपवादः -- [ ] इति दर्शनशुद्धिप्रकरणवचनमत्र स्मर्तव्यम् । तत्सूत्राणां = उत्सर्गापवादसूत्राणां बहूनामुपलम्भादिति । वस्तुतस्तु साक्षात सूत्रनिर्देशे हि परमार्थः पोढा न्यबतिष्टते, उत्सर्गात, अपवादात्, उत्सर्गापवादात्, अपवादोत्सर्गात, उत्सर्गोत्सर्गात, अपवादापवादाचेति, इत्यमेव यतनापयिक प्रयोजनभेदसिद्धेः। तत्र कंवलमुत्सर्गसूत्रं वृहत्कल्पसूत्रे ---> 'नो कप्पद निग्गंधाण वा निग्गंधीण वा आमे तालपलंबे अभिण्णे पडिगाहित्तए नि ||१/१ - प्रलम्बग्रहणनिषेधकम् ॥१शा अपवादसूत्रं तु अध्वावमौदर्यादिषु तद्विधायक, यथा तत्रैव ---> कप्पइ निग्गंधाण वा निग्गंधीण वा पक्के तालपलंबे भिन्ने अभिन्ने वा पडिगाहित्तए --[१/२] ॥२।। उत्सर्गापवादसूत्रं त निषेधैकवाक्यतापन्नविधिपरम, यथा ---> 'नो कपइ निग्गंधाण वा निग्गंधीण वा अत्तमत्तस्स मोअं आइत्तए वा आयमित्तए वा, नन्नत्य गाडेहिं रोगायंकेहिं । - इति ॥३॥ अपवादोत्सर्गसूत्रं तु विध्येकवाक्यतापनविशेषनिषेधपरं, यथा यत्पुनर्निग्रन्थीनां कल्पते पक्वं प्रलम्ब तद्विधिभिन्नं नाविधिभिन्नमित्यर्थकम् ||४|| उत्सर्गात्सर्गसूत्रं तु निषेधोत्तरनिषेधप्रधानं यथा --> णो कप्पइ असणं वा पढमयाए पोरसीए पडिगाहित्ता पच्छिमं पोरसिं उवायणावित्तए से य आहन उवायणाविए सिया जो तं भुंजइ भुजंतं वा साइजइ से आवज्जइ चाउम्मासियं परिहारट्टाणं उग्बाइ नि - १|५|| अपवादापवादसूत्रं तूत्सृष्टविध्युत्तरविधिप्रधानम् ।।६।। अर्थतस्तु सर्वत्र नियत एवेतरसम्बन्धः । अत एव परिपूर्णार्थप्रापकत्वलक्षणं अर्थांशप्रापकत्वलक्षण-लौकिक-प्रामाण्य - विलक्षणमलौकिकग्रामाण्यमुपपद्यत इति [उ.रह. १३३] व्यक्तं उपदेशरहस्ये । मूलग्रन्थे दण्डान्वयस्त्वेवम् -> परलोकविधी वचनं मानम् । तत् अतीन्द्रियार्थदृग्यक्तम् । सर्वं इदं अनादि स्यात् ऐदम्पर्यस्य शुद्धिरिति ॥१/१२।। इयं कारिका योगविन्दुवृत्त्यादी उद्भूता वर्तते यो.बि.का.२३ व.] । एतदर्थानुपातिनी गाथा --> नत्थि परलोकमग्गे पमाणमन्नं जिणागमं मोत्तुं ।
નાશ થતાં નષ્ટ થાય છે. પરલોકમાં જનાર આમાં જેવું કોઈ અન્યથી દ્રવ્ય નથી, આ નાસ્તિકમતનું નિરાકરણ જે આગમમાં કરવામાં
આવેલ હોય તે તાત્વિક આગમ કહેવાય. અર્થાત્ દેહભિન્ન આત્મતત્ત્વ છે' આવું આગમ તવમાં બતાવવામાં આવેલ હોવું જોઈએ. | [૨] સાંખ્ય નાયિક વગેરેના મત મુજબ “આત્મા ફૂટસ્થ નિત્ય છે' અર્થાત્ ત્રાગેય કાળમાં આત્મામાં કોઈ પણ ફેરફાર થતો નથી.|| પરંતુ આ વાત વ્યકિતસંગત નથી. તેનું ખંડન કરવા ‘આમાં પરિણામી છે' અર્થાત્ “મૂલ દ્રવ્યનો નાશ થયા વિના અવરથાન્તરની પ્રાપ્તિ આત્મદ્રવ્યમાં થતી રહે છે' આવું નિરૂપણ તાત્વિક આગમમાં આવશ્યક છે. [૩] વેદાંતી મત મુજબ અવિદ્યા, બૌદ્ધમતાનુસાર માયા વગેરે કાલ્પનિક કર્મથી આત્મા બંધાયેલ છે. મતલબ કે વસ્તુતઃ આત્મા મુક્ત છે. તેમ જ સાંખ્યમતે તે કાદવથી કમળ સર્વથા નિર્લેપ હોય તે રીતે કર્મથી આત્મા ક્યારેય લેપાતો નથી. આવા મિથ્યા મતોનું ખંડન કરવા માટે ‘આત્મા વાસ્તવિક (= અજીવ પગલવિશેષ સપદાર્થરૂ૫કર્મથી બંધાયેલ છે' આવું પ્રતિપાદન જરૂરી છે. [૪] કલેશ-કર્મનો નાશ થતાં આત્માનો પાગ નાશ થાય છે. આવું અથઘોષ વગેરે બૌદ્ર વિદ્વાનો માને છે. તેની આ પોકળ માન્યતાને ખોટી ઠરાવવા માટે ‘સર્વકર્મક્ષયથી આત્મા भरत२५३५ अनेछ, हीमो मुआयनेम
भू तो नयी.' आई भतार जा१५५ . [५] 'आत्मवत् सर्वभूतेपु' न्याययी ५२पानो પરિહાર એ મુક્તિનો ઉપાય છે. પરપીડા સ્વરૂપ હિંસા એ બંધકાર છે. આવું કહેવા દ્વારા “આત્મા સદા બંધાયેલ જ છે' અથવા ‘આમા સદા મુકત છે' આવા મતનું ખંડન થાય છે. આ રીતે તથ્યહીન વિપરીત માન્યતાના ખંડનપૂર્વક તાત્ત્વિક સિદ્ધાન્તનું જેમાં પ્રતિપાદન કરવામાં આવેલ હોય તેને જ આગમતવ જાગવું. બાકી બધા આગમાભાસ જાણવા. [૧/૧૧]
આત્મામાં પરિણામિત્વ વગેરે પ્રત્યક્ષ, અનુમાન, આગમથી અબાધિત છે. માટે તેનું પ્રતિપાદન કરનાર જૈન આગમમાં દરેક વિરુદ્ધ-}} વાયવસ્વરૂપ આગમતવલક્ષાણનો પ્રથમ અંશ બતાવાયો. તેમ જ ઉત્સર્ગ-અપવાદ યુકતતા તો જૈન આગમમાં છે જ; કારાગ | કે ઉત્સર્ગપ્રતિપાદક અને અપવાદ પ્રતિપાદક અનેક સૂત્રો જૈનાગમમાં સ્પષ્ટ રીતે મળે છે. માટે આગમતવલક્ષાણનો દ્વિતીય અંશ|| પણ જૈન આગમમાં રહેલ છે. હવે આગમતત્ત્વલક્ષાગના તૃતીય અંશ ઔદંપર્યશુદ્ધિને બતાવતાં મૂલકારથી ફરમાવે છે કે –
CO દંપર્શશુદ્ધિને સમજીએ છે ગાથાર્થ :- પરલોકસંબંધી વિધિને વિશે વચન = આગમ એ જ પ્રમાણ છે. તે અતીન્દ્રિય અર્થને તેનારે બોલેલ હોય ! ७. ते सर्वे [वयन] अनादि होय - माशते मैपर्यनी शुद्धि जागवी. [१/१२]
ઢીકાર્ય :- પરલોકસંબંધી ફલના ઉપદેશને વિશે સ્વતંત્ર પ્રમાણે આગમ જ છે. તે આગમ અતીન્દ્રિય અર્થને સાક્ષાત્ જોનાર
Jain Education Intemational