Shokshaka Prakarana Part 1

SR No.: 004833
Original Sutra Author: Haribhadrasuri
Author: Yashovijay of Jayaghoshsuri
Publisher: Divya Darshan Trust
Publication Year: 2000
Total Pages: 240
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati & Religion
File Size: 22 MB

Page 117

८४ तृतीयं षोडशकम्
* अमृतस्य स्वतः काम्यत्वसमर्थनम् 08 जजु भावाच्छुद्भयन्तोऽवाप्यत इत्युक्तम् । तत्रैव चाभिलाषः कथं स्यात् ? भूयोभवाभ्यस्ते पाप एव विरोधिनि बहुमाजसम्भवादित्यत आह → 'अमृते'त्यादि।
__ अमृतरसास्वादज्ञः कुभक्तरसलालितोऽपि बहुकालम् । त्यक्त्वा तत्क्षणमेनं वाञ्छत्युच्चैरमृतमेव ॥३/१४॥
अमृतरसस्याऽऽस्वादज्ञः पुरुषः कुभक्तानां = कदशनानां रसेन लालितोऽपि = अभिरमितोऽपि बहुकालं : नैरन्तर्यवृत्त्या प्रभूतकालं. त्यक्त्वा तत्क्षणं = अमृतलाभोपायश्रवणक्षण एव एनं = कुभवतरसं, वाञ्छति उच्चैः = |अतिशयेन अमृतमेव, तस्य निरुपाधिस्पृहाणीयत्वात् ॥३/१४|| 'एवन्त्वि 'त्यादि ।
एवं त्वपूर्वकरणात् सम्यक्त्वामृतरसज्ञ इह जीवः । चिरकालाऽऽसेवितमपि न जातु बहुमन्यते पापम् ॥३/१५॥ एवन्तु = एवमेव, अपूर्वकरणात् = अपूर्वपरिणामात्, सम्यक्त्वामृतरसज्ञ इह जगति चिरकालं = प्रभूतभवान
कल्याणकन्दली विमुक्तिरस उच्यते - इत्याचष्टे ॥३/१३।।
___ मूलग्रन्थे दण्डान्वयस्त्वेवम् --> बहुकालं कुभक्तरसलालितोऽपि अमृतरसास्वादज्ञः तत्क्षणं एनं त्यक्त्वा अमृतमेव उच्चैः वाञ्छति ॥३/१४|| इयं कारिका पष्ठिशतकवृत्त्यादी गा.१४२ ७. समृद्धृता । बहुकालं = नैरन्तर्यवृत्त्या प्रभूतकालमिति, अत एव 'कालाध्वनोरत्यन्तसंयोगे' [ ] इति पाणिनिसूत्रेण तथा 'कालाध्वनोाप्तौ' सि.हे.२/२/४२] इति सिद्धहेमसूत्रेण द्वितीया प्राप्ता । यद्यप्यमृतरसास्वादज्ञोऽप्यमृतलाभाऽसम्भावनायां सत्यां बुभुक्षायां कुभक्तरसमपि द्रमकादिवन्नैव त्यजतीत्यतः तत्क्षणं = अमृतलाभोपायश्रवणक्षणे इति व्याख्यातम् । तस्य = अमृतस्य निरुपाधिस्पृहणीयत्वात् = अन्यकामनाऽनधीनकामनाविषयत्वात् । न च सुखान्यत्वात् कथममृतस्य स्वत: काम्यत्वमिति शङ्कनीयम्, सुखस्य चतुरर्थत्वात् । तदक्तं तत्त्वार्थकारिकायां -> लोके चतुर्बिहार्थेषु सुखशब्दः प्रयुज्यते । विषये वेदनाभावे विपाके मोक्षे एव च ॥२५|| ४- इति । ततश्च यथा 'सुखो वह्निः सुखो वायुः' इति विषयेषु सुखपदं प्रयुज्यते तथा 'सुखममृतमि' त्यपि विषयविधया युज्यत एवेति भावनीयम् । अत एवामृतेतरं मधुरतरमपि शर्करामिश्रितपय:प्रभृतिकं नैवाभिलषति स, यथोक्तं पैङ्गलोपनिषदि अपि --- अमृतेन तृप्तस्य पयसा किं प्रयोजनम् ? --- ॥३/१४॥
दण्डान्वयस्त्वेवम् --> एवं तु अपूर्वकरणात सम्यक्त्वामृतरसज्ञो जीव इह चिरकालासेवितमपि पापं न जात बहुमन्यते ॥३/१५॥ इयं कारिका पष्ठिशतक-लोकविंशिकावृत्त्यादौ [ष.श.१४२ लो.विं. पृ.१६५] समुद्धृता । अपूर्वपरिणामात् = चरमयथाप्रवृत्तकरणोत्तरकालीनाऽपूर्वपरिणामविशेषात् ग्रन्थिभेदेन अनिवृत्तिपरिणामप्रभावात् सम्यक्त्वामृतरसज्ञः =
પરમયોગ મુકિતવિષયક વિશિષ્ટ ભાવાત્મક છે.] અથવા [વિમુક્તિરસ પદને પરમયોગનું વિશેષાગ બનાવવાના બદલે પ્રસ્તુત ભાવનું વિશેષણ પણ બનાવી શકાય. તે આ રીતે -] પ્રસ્તુત ભાવ એ જ વિશિષ્ટ મુક્તિનો આસ્વાદ છે. આ રીતે વ્યાખ્યા કરવી.[૩/૧૩]
અહીં એવી શંકા થઈ શકે છે કે --> ‘પ્રણિધાનાદિ ભાવપંચકથી શુદ્ધિનો પ્રકર્ષ = મોક્ષ પ્રાપ્ત થાય’ આમ આગળના શ્લોકમાં જાણવી ગયા. પરંતુ પ્રશ્ન એ છે કે “શુદ્ધિને વિશે રૂચિ જ કેવી રીતે થઈ શકે ? કેમ કે અનેક ભવથી અભ્યસ્ત થયેલ હિોવાથી]|| શુદ્ધિવિરોધી એવા પાપને વિશે જ બહુમાન સંભવે છે. આમ શુદ્ધિને વિશે બહુમાન સંભવિત નથી તો તેનો પ્રકર્ષ પ્રાપ્ત થવો કિમ શક્ય બને ?] <- આ શંકાનું સમાધાન કરવા માટે મૂલકારથી જણાવે છે કે –
ગાથાર્થ :- અમૃતના રસાસ્વાદનો જાણકાર બહુકાળ ખરાબ ભોજનના આસ્વાદથી લાલન-પાલન કરાયેલ હોવા છતાં પણ તે જ ક્ષણે ખરાબ ભોજનને છોડીને અમૃતની જ અત્યંત વાંછા કરે છે. [૩/૧૪]
હા અમૃતને માણનારો ખરાબ ભોજનને તુરત છોડી દે છે ઢીડાઈ :- અમૃતરસના આસ્વાદને જાણનારો કદાચ સતત લાંબા કાળથી ખરાબ ભોજનના રસથી લાલન પાલન કરાયેલ હોય તો પણ અમૃતપ્રાપ્તિના ઉપાય સાંભળવાના સમયે જ ખરાબ ભોજનના રસને છોડીને માત્ર અમૃતની જ અત્યંત વાંછા|| ३२ , राग अमृत नि३५ाथि: स्वागीय = स्वतः भ्य छे. [3/१४]
આ શ્લોકનો આગળના શ્લોક સાથે સંબંધ હોવાથી તેને જણાવતાં મૂલકારશ્રી કહે છે કે –
ગાચાર્ય :- આ જ રીતે અપૂર્વકરણથી સમક્તિસ્વરૂપ અમૃતના રસને જાણનારો જીવ અહીં લાંબા કાળથી સેવેલ એવા પણ पापने विथे यारय समान नथी सतावतो. [3/१५]
ટીકાર્ચ :- આ જ રીતે [૧૪ મા શ્લોકમાં બતાવેલ દષ્ટાંત મુજબ] અપૂર્વ પરિણામથી સમકિતરૂપી અમૃતના આસ્વાદને ||જાણનારો જીવ આ જગતમાં ઘણા ભવોથી અભ્યરન કરેલ એવા પાત્ર મિથ્યાત્વ મોહનીયને અથવા મિથ્યાત્વકાર્યભૂત પાસનહીલના
Jain Education Intemational