________________
૬ : સમ્યજ્ઞાન અને મિથ્યાજ્ઞાન વચ્ચેનો ભેદ :
જ્ઞાન શા માટે જરૂરી છે ?
ટીકાકાર મહર્ષિ જણાવી ગયા કે શ્રી અરિહંત દેવના વચનનો અનુયોગ ચાર વિભાગમાં વહેંચાયેલો છે, જેમાં ચોથો ચરણક૨ણાનુયોગ પ્રધાનપદે છે. જો એની પ્રાપ્તિ ન હોય, તો પ્રથમના ત્રણ અનુયોગ સફળ થઈ શકતા નથી અને જો ચોથાની રુચિ જ ન હોય, તો એ ત્રણે યોગ લાભને બદલે હાનિ કરે છે.
જ્ઞાનનો જેમ સદુપયોગ થઈ શકે છે, તેમ દુરુપયોગ પણ થઈ શકે છે. જો જ્ઞાન સમ્યગ્ હોય તો માનો કે સદુપયોગ થવાનો અને મિથ્યા હોય તો દુરુપયોગ જરૂર જ થવાનો. જેમ સારું કરવામાં જ્ઞાનની જરૂર છે, તેમ ખોટું કરવામાં પણ જ્ઞાનની જરૂર છે, ભલે એ ઊંધી જાતનું હોય. જેને ચરણ પ્રત્યે રુચિ જ ન હોય, તે પહેલા ત્રણે અનુયોગોનું જ્ઞાન કોઈ અન્ય જ ઉદ્દેશથી મેળવે છે અને એ અન્ય ઉદ્દેશથી મળેલું જ્ઞાન આત્માને ઉન્માર્ગે ઘસડી જાય છે. તેમાં ખામી કાંઈ એ જ્ઞાનની નથી, પણ એ આત્માની છે. વ્યવહાર પણ કહે છે કે ‘સારા માણસથી ભૂંડું થાય તોયે સારાએ ભૂંડું કર્યું' - એમ કહેવાય નહિ અને ખોટાથી સારું થાય તો તે ‘ખોટાએ સારું કર્યું’ એમ કહેવાય નહિ, પણ ‘અનાયાસે થઈ ગયું’ એમ કહેવાય. હોશિયાર વેપારી દેવાળું કાઢે તો કહેવાય કે નસીબનો વાંક, પણ દરિદ્રી કે કમઅક્કલને ખોટ આવે તો કહેવાય કે મૂર્ખાને કશું આવડતું જ નહોતું. એ જ ન્યાય અહીં પણ લાગુ થાય છે. સમ્યજ્ઞાનમાં સારું પરિણામ લાવવાની શક્તિ છે, જ્યારે મિથ્યાજ્ઞાનમાં ઊંધું પરિણામ લાવવાની શક્તિ છે, યોગ્ય આત્માના હાથમાં ખોટું જ્ઞાન જાય, તો પણ તે તેનો સારો જ ઉપયોગ કરી લે. એટલા માટે કાંઈ એ મિથ્યાજ્ઞાન સારું કહેવાતું નથી, અગર થઈ જતું નથી. તેમજ સમ્યજ્ઞાનનો કોઈ અયોગ્ય આત્મા દુરુપયોગ કરે, તો તેમાં પણ એ સારા જ્ઞાનનો દોષ નથી જ.
ત્રણે અનુયોગો છે ઊંચા, પણ ચરણની રુચિથી પણ રહિત આત્માને તે અનુયોગો લાભ ક૨વાને બદલે હાનિ કરે છે : કારણ કે તે ત્રણે અનુયોગોની પ્રાપ્તિ કરવામાં તેનો ઇરાદો જ કોઈ જુદો હોય છે. ‘જ્યાં ભણવું, ગણવું - અને
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
