________________
: ૩૮૦ ]
સિદ્ધહેમચક શબ્દાનુશાસન
અર્ધમાગધી ભાષામાં રચાયેલ જૈન આગમમાં સૂત્રોમાં પ્રથમાના એકવચનમાં ઘણે સ્થળે 5 કારને પ્રયોગ મળે છે તે આ પ્રમાણે છે
રે માછ–ક જન આવે છે ?-તર: માછતિ ? સે તારિણે સુવરવટું ગિણિ–તે એવા પ્રકારનો દુઃખને સહન કરનાર
જિતેંદ્રિય છે–સ તાદશ: ટુ વસ: નિતનિત્રય: ! સમને માર–શ્રમણ મહાવીર–શામળ: મહુવર: |
મળનાર અણગાર-સાધુ–ાનાર વગેરે અનેક પ્રયોગો પ્રાચીન સૂત્રગ્રંથમાં નરજાતિમાં 9 કારવાળા મળે છે. - આ કારવાળો પ્રયોગ પ્રાચીન સૂત્રગ્રંથોમાં વારંવાર મળતો હોવાથી અને ૨ના
૪ વાળા તથા સ ના રા વાળા ૮ તથા ઇ ના ઢ વાળા અને ૫ તથા ર્થ ના સ્ત વાળા વગેરે માગધી ભાષાના બીજા પ્રાગે વર્તમાન પ્રાચીન સૂત્રગ્રંથોમાં વપરાયેલા દેખાતા ન હોવાથી આ સૂત્રમાં બતાવેલ માગધી ભાષાનું એક જ લક્ષણ વર્તમાન જૈન આગમોમાં–સૂત્રોમાં–દેખાય છે એટલે “એ એક લક્ષણને લઈને પુરાતન સૂત્રો અર્ધમાગધી ભાષામાં નિયત છે” એવો આશય ઉપરના આર્ષ વચનને સમજવો.
રઃ ૪- ઢાકાર૮૮. રકારને બદલે માગધી ભાષામાં સ્ત્ર બોલાય છે અને દંત્ય કારને બદલે એટલે શ, 9 અને ર ને બદલે માગધી ભાષામાં તાલવ્ય શ બેલાય છે. - ૨ ને સ્ત્ર--નર– –નર, માણસ–ગર: 1
–હાથ–મ: | સને શહૃદં–હંસ-ટૂ:
પુત, યુ-ગુર્ર–મુત–શ્રતમ |
સોળે-મળ-શોભન–શમનમ્ | - બને સ ને ––સાર:-રા -સાર-સારસ: | મૂર્ધન્ય ધને શ–પુરિસો-પુરિો -પુરુષ-પુરુષ: ! ૧. મૃત અને શમન શબ્દમાં ‘‘-પો: :” ૮નાર ૬૦ા નિયમાનુસાર શ સ કરવો
અને પછી આ નિયમ લગાડવો. ૨. એ જ પ્રમાણે “-વો: હાલાર ૬૦ નિયમ અનુસાર જુદા શબ્દના મૂર્ધન્ય
૫ ને સ કરવો અને પછી આ નિયમ લગાડવો.
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
