________________
૧૩.
સમયમાં પ્રચલિત રજા અપભ્રંશ ભાષામય અનેક પદો પણ આચાર્યશ્રીએ આપેલાં છે. એ જ શ્રી. હેમચંદ્રના અપભ્રંશ વ્યાકરણ વિશેષતા છે.
આ નીચે ધાતુઓના આદેશમાથી બે પાંચ ઉદાહરણ તુલનાત્મક દૃષ્ટિએ અહીં આપવામાં આવે છે તથા અપભ્રંશ ભાષાને વિશેષ સમજવા સારુ તેનાં થોડાંક પડ્યો પણ આ નીચે આપવામાં આવે છે : ૧. “થે' ધાતુને બદલે આચાર્યશ્રીએ વોઝ શબ્દ વાપરવાની ભલામણ કરેલ છે–
સ ,
, , VIકાર મરાઠી સાંnળની સાથે આ શબ્દ સરખાવી શકાય. ૨. “પા” ધાતુને બદલે આચાર્યશ્રીએ પિત્ત તથા શબ્દોને વાપરવાની ભલામણ
કરેલ છે ૮૪૧૦ ભાષામાં વપરાતા કંપની ક્રિયાપદમાં ધાતુ જ સ્પષ્ટ છે. તથા હાકાની કે નેચા અથવા બીડીની લૂંટ શબ્દમાં કે પાણીનો ઘૂંટડોના
9 ટક” શબ્દમાં ઘટ ધાતુ રહેલો છે ૩. નિ+=નિદ્રા ધાતુને બદલે ૮૪૧૨ સૂત્ર દ્વારા ઉઠ્ઠ ધાતુ તે પ્રયોગનું સૂચન કરેલ
છે. ભાષામાં “કોંઘવું' ક્રિયાપદ અને ભાષામાં પ્રયલિત “ઘ” નામ સુપ્રતીત છે “ઊંઘનું મૂલ એટલે પૂર્વરૂપ કયા શબ્દમાં છે તે શેાધવા જેવું છે. કદાચ ક્યા માં એ હોઈ શકે. ઊંઘતા માણસનાં નસકોરાં ઘણીવાર વધારે અવાજ કરે છે એટલે ઊંધ શબ્દને
સંબંધ +ત્રા સાથે કદાચ ક૯પી શકાય ખરો. ૪. ’િ ધાતુને બદલે ઢશબ્દને ઉપગ બતાવેલ છે–તાકારના ઢાંકવું
ક્રિયાપદ ઢ ઉપરથી આવેલ નથી ? આ ઢ# શબ્દનું મૂળરૂપ જરૂર શેધવા જેવું છે, કદાચ સંસ્કૃત ૧૦૩૦ સ્થળે વળે એટલે રથ ધાતુ સાથે પ્રસ્તુત દ્રશ્ન ને સરખાવી શકાય. “સંવરણ”
એટલે ઢાંકવું. ૫. મેળવવું-એક ચીજમાં બીજી ચીજ મેળવવી” એ અર્થ માટે આચાર્ય મેવ ધાતુ.
બતાવે છે અને કહે છે કે મિત્રને બદલે મેરુ વાપરવું-૮૪ર૮ સરખામણી કરતાં એમ લાગે છે મિત્ર ધાતુ સાથે પ્રસ્તુત મેઝર્વ ની સગાઈ વધારે શું ન બંધબેસે ? મિત્ર ધાતુ તુદાદિગણમાં
શ્લેષણ” અર્થસૂચક છે અને તેને સળંગ નંબર ૧૪૧૧ છે. એમ જણાય છે કે કોઈ વિશિષ્ટિ અભ્યાસી આ પ્રકારે પ્રાકૃત ધાત્વાદેશને તુલનાત્મક અભ્યાસ કરે તે ઘણું ધાવાદેશના પૂર્વરૂપ જરૂર મળી શકે.
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
