________________
३७
નામ પણ હું કદી યાદ ન રાખી શક્યો. તેવું જ શ્રી મોહનલાલ દલીચંદ વગેરે બીજા પણ સમકાલીન આંગ્લવિદ્યાવિભૂષિત આધુનિક જૈન વિદ્વાનો વિષે મને લાગતું. ત્રીજાય એક મહાપંડિતને હું ઓળખતો પણ એ તો મને નરા ધસમસિયા ને ધમરોળિયા જ લાગેલા. લેભાગુ પણ એક-બે મળેલા. આ બધાંઓની રચનાઓ અને લખાણોમાં પંડિતો અને અભ્યાસુઓને ભલે કીમતી સામગ્રી લીધી હોય, મારા જેવા ‘ઇતરે જના:' (Layman)ના દિલને તે સ્પર્શ કરી શકયાં નહિ.
રજૂઆત એક કળા છે; બલ્ક ઈશ્વરી પ્રસાદ છે. અંતરની અનુભૂતિમાંથી એ ઊગે છે ને અભણની જીભે-કલમે આવીને બેસે છે. પંડિત હોય તો સોનાથી પીળું પણ એ પાંડિત્ય-વિદ્વત્તાની મોહતાજ નથી. તુલસી, નાનક, સૂર, કબીર, જ્ઞાનબા, તુકારામ, નરસી, મીરાં આદિ મધ્યયુગીન સંતોમાંના ઘણા આજના રૂઢ અર્થમાં અભણ હતા. પણ તેમનાં ભાવભકિત ને કવિતાના જુવાળને હેલે ચડીને હિંદના સામાજિક ઈતિહાસની ચાર સદીઓ ઘસડાઈ ગઈ. આજને કાળે પણ એ સંતોની રચનાઓની, અને એમને જેમનો વારસો મળ્યો તે પ્રાચીન પૂર્વજોનાં રચેલાં ગીતા ઉપનિષદ્ ભાગવત મહાભારત રામાયણની જે રજૂઆત રામકૃષ્ણ, વિવેકાનંદ, ટાગોર, અરવિંદ, રાધાકૃષ્ણન કે ગાંધીજીએ કરી, અથવા તો મહાભારત-કથાઓની રાજાજીએ ને રામાયણ-મહાભારતનાં પાત્રોની મુ નાનાભાઈએ કરી, – એ બધામાં રજૂઆતનો કીમિયો પડેલો છે. દષ્ટિવિહોણા જૂના સાંપ્રદાયિક હરદાસો કીર્તનકારોની રજૂઆત વચ્ચે અને બાઉલોનાં ગાન કે કબીર-સાખીઓની ગુરુદેવ ટાગોરે કરેલી રજૂઆત વચ્ચે, – અથવા તો પંઢરીના પારકરીઓને મુખે આઠે
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
