________________
૨૦
નું છે, તે જ સ્થાન, ઔદ્ધપરંપરામાં આ ધમ્મપદનુ છે. અહિ રંગ પરિચયમાં ૧ ધમ્મપદ 'ના અર્થ, ૨. ધમ્મપદની ભાષા ૩ ધમ્મપદનાં પ્રકરણા–એ ત્રણ મુદ્દાઓ પ્રધાનપણે ચવાના છે.
"
ધમ્મપદના અર્થ : ધમ્મ અને ધર્મ એ બન્ને શબ્દો મળતા મળતા છે, તેમના અર્થ પણ મળતા મળતા છે. અમરકાશકાર ધર્મ' શબ્દના છ અર્થ બતાવે છે: પુણ્ય, યમ, ન્યાય, સ્વભાવ, આચાર અને સેામપાન કરનાર. ( અમરા॰ કાંડ ૩ નાના વ શ્લા ૧૩૮ ) હેમચંદ્ર અને અભિધાનપ્પદીપિકામાં * ધ’શબ્દના વિશેષ અર્થાં આપેલા છે: યમ, ઉપમા, પુણ્ય, સ્વભાવ, ધનુષ્ય, સત્સંગ, અર્હુત અહિંસા વગેરે ધર્મો, ન્યાય, રહસ્ય તથા દાનધર્મ વગેરે ધર્મ (હેમચંદ્ર અનેકા સંગ્રહ ખીજાં કાંડ શ્લેા ૩૧૯, ૩૨૦) ધ એટલે સ્વભાવ, પરિવર્તન, પ્રજ્ઞા, ન્યાય, સત્ય, પ્રકૃતિ, પુણ્ય, જ્ઞેય, ગુણ, આચાર, સમાધિ, નિસત્તતા (?) આપત્તિ અને કારણ વગેરે ( અભિધાનપ્પદીપિકા–અનેકત્થવર્ગી ગાથા ૭૮૪) જેમ કાશકારાએ ધમ્મ ' શબ્દના અનેક અર્થોં બતાવેલા છે તેમ • પદ્મ” શબ્દના પણ અનેક અર્થોં બતાવેલા છે: “ પદ એટલે વ્યવસાય, રક્ષણુ, થાન, ચિહ્ન, પગ અને વસ્તુ” ( અમરકા॰ કાંડ ૩ નાનાવ લૈ।૦૯૩) પદ્મ એટલે સ્થાન, અંતે વિભક્તિવાળ શબ્દ, વાક્ય, ચિહ્ન, વસ્તુ, રક્ષણ, પગ, પગનું નિશાન, વ્યવસાય– નિશ્ચય, બાનું ” ( હેમચંદ્ર અનેકાસ ખીજું કાંડ ક્ષેા૦ ૨૨૫, ૨૨૬) પદ એટલે સ્થાન, રક્ષણ, નિર્વાણુ, કાણુ, શબ્દ, વસ્તુ, અંશ, પગ, પગનુ નિશાન ” ( અભિધાનપ્પ॰ અનેકત્થવ ગાથા ૮૧૯) કાઈ પણ શબ્દ જ્યારે પ્રથમ પ્રથમ પ્રવૃત્ત થાય છે, ત્યારે તેના આટલા બધા અર્થો હાવાનેા સંભવ નથી; પર ંતુ મૂળે તેને એક અ હેાય છે, પણ પાછળથી શબ્દને વ્યવહાર વધતાં તેના
66
66
27
C
૧ જૈપરંપરામાં આ પ્રકારના કોઈ પ્રાચીન સગ્રહગ્રંથ નથી; પરંતુ એવા એક નયેા સગ્રહગ્રંથ તૈયાર કરવામાં આવેલ છે. અને તે મહાવીર વાણી ને નામે સતા સાહિત્ય મંડળ ( દિલ્હી ) દ્વારા પ્રકાશિત થયેલ છે.
"
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
