________________
ધર્મનાં પ–ધમ્મપર मातरं पितरं हन्त्वा राजानो द्वे च सोत्थिये । वेय्यग्धपञ्चमं हन्त्वा अनीपो याति ब्राह्मणो ॥६॥ सुप्पबुद्धं पबुन्झन्ति सदा गोतमसावका। येसं दिवा च रत्तो च निञ्च बुद्धगता सति ॥७॥
કહીએ છીએ; એ જ પ્રમાણે આ શ્લોકમાં પણ “માતા-પિતા વગેરે શબ્દોને લાક્ષણિક અર્થ સમજવાનો છે. જે વાક્યમાં શબ્દને વાર્થ ઘટી શકે નહિ, તેમાં તેને લાક્ષણિક અર્થ કરીને અર્થની સંગતિ કરવાની પ્રથા આબાળગેપાળ પ્રતીત છે અને ચાલુ ભાષામાં તેને ઉપયોગ ડગલે ને પગલે થાય છે, તેથી અહીં માતા”ને અર્થ “તૃષ્ણ” અને “પિતાને અર્થ “અહંકાર' વગેરે જે અર્થ આપેલા છે, તે બરાબર સંગત છે અને સમસ્ત ગ્રંથની દષ્ટિએ તદ્દન અવિરોધી છે. આવાં જ વચનો વૈદિક પરંપરાના ઉપનિષદમાં અને ગીતાજીમાં પણ આવેલાં છે–જેમ કે “યો માં विजानीयात् न अस्य केनचित् कर्मणा लोको मीयते-न मातृवधेन न પિતૃવધેન ન સ્તન સૂપચયા”-કૌષીતકી ઉપનિષદ ૩, ૧ તથા
"यस्य नाहंकृतो भावो बुद्धिर्यस्य न लिप्यते । हत्वाऽपि स इमांल्लोकान हन्ति न निबध्यते ॥"
(અધ્યાય ૧૮, ૦ ૧૭) આ બન્ને વાકાને અર્થે અનુક્રમે આ પ્રમાણે છે
“જે મને (પરબ્રહ્મને) જાણી લે, એની દશાનું માપ કઈ કર્મને લીધે ન કરી શકાય એટલે માતૃહત્યા, પિતૃહત્યા, ચેરી, ગર્ભહત્યાનાં કર્મો વડે પરબ્રહ્મને જાણનારની ગતિનું માપ ન કાઢી શકાય.' (કૌશીતકી ઉપનિષદ)
જેને ભાવ અહંકારયુક્ત નથી અને જેની બુદ્ધિ લેપાતી
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
