________________
પ૦.
પાતંજલયોગલક્ષણવિચારદ્વાચિંશિકા/બ્લોક-૧૩ ટીકાર્ય :
રૂમુવ ભવતિ - આ આગળમાં કહેવાય છે એ નન થી અનુમતે સુધીના કથનથી જે કહ્યું એ, કહેવાયેલું થાય છે –
પુરુષ0 ... સ્થાતિ, સદા જ અધિષ્ઠાતૃપણાથી વ્યવસ્થિત એવા ચિદ્ર૫ પુરુષનું જે અંતરંગ નિર્મળ એવું શેયરૂપ સત્ત્વ=ચિત છે, તેનું પણ= નિર્મળ ચિતનું પણ, સદા જ વ્યવસ્થિતપણું હોવાથી તે=નિર્મળ ચિત, જે અર્થથી ઉપરક્ત થાય છે, તથાવિધ દશ્યની=અર્થતી, સદા જ ચિછાયા સંક્રાતિનો સદ્ભાવ હોવાથી નિર્મળ ચિતમાં બાહ્ય પદાર્થના જ્ઞાનની સંક્રાતિનો સદા જ સદ્ભાવ હોવાથી, સદા જ્ઞાતત્વ સિદ્ધ થાય છે અર્થાત્ ચિત્તની વૃત્તિઓનું સદા જ્ઞાતત્વ સિદ્ધ થાય છે, વળી આત્માનું પરિણામિપણું હોતે છતે ચિછાયા સંક્રમનું અસાર્વદિકપણું હોવાથી સદા જ્ઞાતત્વ થાય નહિ અર્થાત્ ચિત્તવૃત્તિઓનું સદા જ્ઞાતત્વ થાય નહિ.
રૂતિ શબ્દ રૂઢમુવત્તિ મવતિ થી કહેવાયેલા કથનની સમાપ્તિ સૂચક છે.
તવિમુવમ્ - તે આ કહેવાયું છે શ્લોકમાં જે કહેવાયું તે આ, પાતંજલયોગસૂત્ર-૪/૧૭માં કહેવાયું છે.
“ ..... માતૃ" ! અપરિણામીપણું હોવાથી પુરુષનું અપરિણામીપણું હોવાથી, તેના પ્રભુ એવા પુરુષની-ચિત્તના ગ્રહીતા એવા પુરુષની, ચિત્તવૃત્તિઓ સદા= સર્વ કાળ જ, જ્ઞાત છે=જ્ઞાનનો વિષય છે.”
ત્તિ શબ્દ ઉદ્ધરણની સમાપ્તિ સૂચક છે. ૧૩ના
ક પુરુષસ્થ વિદ્રપચ વધષ્ટાતૃત્વેન સિદ્ધ' અહીં ટીકામાં ‘સિદ્ધ' છે ત્યાં પાતંજલ રાજમાર્તડમાં “વ્યવસ્થિતી છે, તે પાઠ સંગત જણાય છે. તેથી અમે તે મુજબ કરેલ છે.
* यदन्तरङ्गं निर्मलं ज्ञेयं सत्त्वं छे त्यां पात४८. २।४मातम यदन्तरङ्गं निर्मलं રાત્ત્વ પાઠ છે, તેથી અહીં શેર્યા છે એ સ્વરૂપ ઉપરજ ક વિશેષણ છે.
સા જ્ઞાતૃત્વ સિદ્ધ મત - અહીં ટીકામાં જ્ઞાતૃત્વ છે ત્યાં જ્ઞાતિવં પાઠ હોવો જોઈએ; કેમ કે ચિત્તવૃત્તિઓ સદા જ્ઞાત છે, તેથી ચિત્તવૃત્તિઓનું સદા જ્ઞાતપણું સિદ્ધ થાય છે, એ અર્થ સંગત જણાય છે.
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
