________________
પાતંજલયોગલક્ષણવિચારદ્વાત્રિંશિકા/બ્લોક-૮
૨૭
બેમાં=દૃષ્ટ અને અનુશ્રવિક અર્થમાં, પરિણામના વિરસપણાના દર્શનને કારણે તૃષ્ણારહિતની=વિગત વૃદ્ધિવાળાની, જે વશીકાર સંજ્ઞા=મતે જઆ વશ્ય=વશીભૂત છે, હું એમને વશ્ય=વશીભૂત નથી, એ પ્રકારના વિમર્શસ્વરૂપ વશીકાર સંજ્ઞા, તે અપર વૈરાગ્ય=વશ્વમાણ પરવૈરાગ્યથી પાછળનો વૈરાગ્ય, છે. વળી તે અપરવૈરાગ્ય કેવા સ્વરૂપવાળો છે ? તે ગ્રંથકારશ્રી બતાવે છે अनधीनता સમાવરૂપમ્, અનઘીનતારૂપ છે=ળથી પરાધીનતાના અભાવરૂપ છે અર્થાત્ ચિત્તમાં રહેલા વિરક્તભાવનું ફ્ળ પરાધીનતાનો અભાવ છે, માટે ફળથી પરાધીનતાના અભાવરૂપ અપરવૈરાગ્ય છે.
તવાદ - તેને=અપરવૈરાગ્યના સ્વરૂપને, પાતંજલયોગસૂત્ર-૧/૧૫માં કહે છે –
“કૃષ્ટ વૈરાગ્ય” કૃતિ 11 દૃષ્ટ અને આનુશ્રવિક વિષયમાં, વિતૃષ્ણાવાળા પુરુષની વશીકાર સંજ્ઞા તે વૈરાગ્ય છે.
રૂતિ શબ્દ પાતંજલયોગસૂત્ર-૧/૧૫ના કથનની સમાપ્તિ સૂચક છે. ટા ભાવાર્થ
.....
:
(૨) વૈરાગ્યનું સ્વરૂપ :
વૈરાગ્ય બે પ્રકારનો છે : (૧) અપરવૈરાગ્ય અને (૨) પૅરવૈરાગ્ય. તેમાંથી અપરવૈરાગ્યનું સ્વરૂપ પ્રસ્તુત શ્લોકમાં બતાવેલ છે.
(૧) અપરવૈરાગ્ય :
તેમાં પાંચે ઇંદ્રિયોથી પ્રાપ્ત થતા શબ્દાદિ વિષયો પ્રત્યેનો અને આગમવચનથી પ્રાપ્ત થતાં એવાં દેવલોકાદિનાં સુખો પ્રત્યેનો વિરક્તભાવ હોય છે; કેમ કે આલોકનાં ‘શબ્દાદિ સુખો અને પરલોકનાં દેવલોકાદિ સુખો પરિણામે વિસ છે, તેવું માર્ગાનુસા૨ી પ્રજ્ઞાવાળા જીવોને દેખાય છે અર્થાત્ આલોકનાં સુખો કે ૫૨લોકનાં દેવાદિ સુખો કોઈ શાશ્વત રહેનારા નથી અને તે સુખોના ઉપભોગથી કર્મબંધની પ્રાપ્તિ અને પરિણામે ચારગતિના પરિભ્રમણરૂપ ફળની પ્રાપ્તિ છે, તેથી પરિણામે અસુંદર છે, તેવી બુદ્ધિ થાય છે; અને આલોક અને પરલોકનાં સુખો પ્રત્યે જેઓ તૃષ્ણા વગરના થાય છે, તેમનામાં વશીકાર સંજ્ઞા પ્રગટ થાય છે અર્થાત્ ‘આ વિષયોને હું વશ નથી, પરંતુ આ વિષયો મને વશ છે,’ એ
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
