________________
પાતંજલયોગલક્ષણવિચારદ્વાચિંશિકા/શ્લોક-૭-૮
પ આવે, અને આ અભ્યાસ પણ દીર્ઘકાળ કરવામાં આવે, તો સંસારના ભાવોથી પર એવું શ્રત, શીલ અને સમાધિમય ચિત્ત બને છે.
અહીં પ્રશ્ન થાય કે કોઈપણ અભ્યાસ ચિરકાળ સેવન કરી શકાય, પરંતુ નિરંતર એનું સેવન કરવું હોય તો અન્ય સર્વ પ્રવૃત્તિ થઈ શકે નહિ, તેથી આ અભ્યાસ નિરંતર કઈ રીતે થઈ શકે? તેનું સમાધાન એ છે કે જે સાધક યોગી દિવસમાં સવાર, બપોર અને સંધ્યાએ સતત ચિત્તને વાસિત કરવાનો યત્ન કરે, તો રોષકાળમાં અન્ય પ્રવૃત્તિ થતી હોય ત્યારે પણ શ્રત, શીલ અને સમાધિના ભાવોનો વ્યાઘાત ન થાય તે રીતે તેમની પ્રવૃત્તિ થાય છે; એટલું જ નહિ પણ તે અન્ય પ્રવૃત્તિ પણ શ્રત, શીલ અને સમાધિને પુષ્ટ કરે તે પ્રકારની થાય છે, તેથી સાંસારિક ભાવોથી પર થવા માટે નિરંતર આદરપૂર્વક શ્રેતાદિ ભાવોમાં જવા માટે યત્ન કરવામાં આવે, તો નિરંતર પણ તે પ્રકારનો અભ્યાસ થઈ શકે છે; અને આવો નિરંતર સેવાયેલો અભ્યાસ લાંબા કાળ સુધી સેવન થાય તો સ્થિર થાય છે.
વળી જેમ આ અભ્યાસ નિરંતર સેવવાનો છે, તેમ આદરપૂર્વક સેવવાનો છે અર્થાત્ “આ શ્રુત, આ શીલ અને આ સમાધિ મારા કલ્યાણનું એકાંતે કારણ છે, અને આનાથી અન્યથા પ્રવૃત્તિ મારા અકલ્યાણનું કારણ છે.” આ પ્રકારનું પર્યાલોચન કરીને શ્રુત-શીલાદિ ભાવો પ્રત્યે ઉલ્લસિત થતો આદરનો પરિણામ હોય, તો તેને પ્રગટ કરવાનો અભ્યાસ દઢ બને; પરંતુ તે પ્રકારના આદરરહિત માત્ર શ્રુત-શીલાદિમાં પ્રવૃત્તિ કરવામાં આવે તો તે અભ્યાસ દૃઢ થતો નથી. IIછા અવતરણિકા -
શ્લોક-૭માં ચિત્તવૃત્તિનિરોધતા (૧) અભ્યાસ અને (૨) વૈરાગ્ય, એમ બે ઉપાયો બતાવ્યા, તેમાંથી અભ્યાસનું સ્વરૂપ શ્લોક-૭માં બતાવ્યું. હવે ચિત્તવૃત્તિનિરોધના ઉપાયરૂપ વૈરાગ્યનું સ્વરૂપ ગ્રંથકારશ્રી બતાવે છે – શ્લોક :
या वशीकारसज्ञा स्याद् दृष्टानुश्रविकार्थयोः । वितृष्णस्यापरं तत् स्याद्वैराग्यमनधीनता ।।८।।
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
