________________
૨૩
પાતંજલ યોગલક્ષણવિચારદ્વાચિંશિકા/શ્લોક-૭ ટીકા :
स चेति-स च-उक्तलक्षणो निरोधश्च ,अभ्यासात् वैराग्याच्च भवति, तदुक्तं“સચ્ચારાયાપ્યાં તરોધ” (યો.ફૂ. ૨/૨૨) રૂત્તિ, તત્રાખ્યાન - સ્થિત वृत्तिरहितस्य चित्तस्य स्वरूपनिष्ठे परिणामे, श्रमो यत्नः पुनः पुनस्तथात्वेन વે િનિવેશન:, તલોદ - “તત્ર સ્થિત યત્નોડાસ:” (યો.ફૂ. ૨/૩) તિ, स च चिरं-चिरकालं नैरन्तर्येण आदरेण चाश्रितो दृढभूमिः स्थिरो, भवति, તવાદ - “સ તુ વીર્વવત્રનેરન્તર્યરસેવતો પૂમિ:” | (ચો.ફૂ. ૨/૨૪) રૂતિ પાછા ટીકાર્ય :
રસ .... મવતિ, અને તે કહેવાયેલા લક્ષણવાળો વિરોધ શ્લોક-૬માં કહેવાયેલા લક્ષણવાળો વિરોધ, અભ્યાસ અને વૈરાગ્યથી થાય છે.
તદુત્તમ્ - તે અભ્યાસ અને વૈરાગ્યથી વિરોધ થાય છે એમ પૂર્વમાં કહ્યું તે, પાતંજલ યોગસૂત્ર-૧/૧૨માં કહેવાયેલું છે.
“અમ્યા ... તન્નરોધ:” તિ, “અભ્યાસ અને વૈરાગ્યથી તેનો વિરોધ=ચિત્તવૃત્તિનો નિરોધ થાય છે.
ત્તિ' શબ્દ પાતંજલ યોગસૂત્ર-૧/૧૨ના ઉદ્ધરણની સમાપ્તિ સૂચક છે. તત્ર....નિવેશન, ત્યાં=અભ્યાસ અને વૈરાગ્યમાં, અભ્યાસ સ્થિતિમાં શ્રમ છે વૃત્તિરહિત ચિત્તના સ્વરૂપનિષ્ઠ પરિણામમાં શ્રમ છે ફરી ફરી તથાપણારૂપે ચિત્તમાં લિવેશરૂપ યત્ન છે.
તવાદ - તેને=અભ્યાસ શું છે એમ જે પૂર્વમાં બતાવ્યું તેને, પાતંજલયોગસૂત્ર-૧/૧૩ થી કહે છે –
“તત્ર..... અભ્યાસ: તિ, ત્યાં અભ્યાસ અને વૈરાગ્ય એ બેમાં, સ્થિતિમાં યત્ન અભ્યાસ છે.
કૃતિ’ શબ્દ પાતંજલ યોગસૂત્ર-૧/૧૩ના ઉદ્ધરણના કથનની સમાપ્તિ સૂચક છે.
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
