________________
યોગલક્ષણદ્વાચિંશિકા/શ્લોક-૨૭-૨૮
૭૯ અભિવ્યંજકતા નથી, પરંતુ જનકતા છે. તેથી તે નયથી અભિવ્યંજકતા વાસ્તવિક નથી; જ્યારે જ્ઞાનનય સત્કાર્યવાદી છે. તેથી જ્ઞાનનય કહે છે કે આત્મામાં વિદ્યમાન જ જ્ઞાન ક્રિયાથી અભિવ્યક્ત થાય છે, નવું ઉત્પન્ન થતું નથી. રિલા અવતરણિકા :
શ્લોક-૧માં મોક્ષના મુખ્ય હેતુની વ્યાપારતા યોગનું લક્ષણ છે' એમ કહ્યું, અને ત્યાર પછી શ્લોક-૨૭માં યુક્તિથી સ્થાપન કર્યું કે વ્યવહારનયથી ક્રિયા અધ્યાત્માદિ ભાવ પેદા કરવા દ્વારા મોક્ષ પ્રત્યે હેતુ છે, અને જ્ઞાનનયથી ક્રિયા વિદ્યમાન ભાવની અભિવ્યંજક છે અને અભિવ્યક્ત થયેલો ભાવ મોક્ષ પ્રત્યે હેતુ છે; પરંતુ ભાવતો વ્યાપાર યોગ છે તેમ કહ્યું નહીં. તેથી જિજ્ઞાસા થાય કે મોક્ષનો જે હેતુ હોય તેને શ્લોક-૧માં યોગ કહેવો જોઈએ, પરંતુ મોક્ષના હેતુના વ્યાપારને યોગ કેમ કહ્યો ? તેથી કહે છે - શ્લોક :
व्यापारश्चिद्विवर्तत्वाद्वीर्योल्लासाच्च स स्मृतः ।
विविच्यमाना भिद्यन्ते परिणामा हि वस्तुनः ।।२८।। અન્વયાર્થ:
વિદ્રિવર્તત્વ=ચિવિવર્તપણું હોવાથી જ્ઞાનનો પરિણામ હોવાથી, વિર્ષોત્તસાયૅ અને વીર્ષોલ્લાસ હોવાથી આત્માની શક્તિનું સ્ફોરસ હોવાથી તેનું યોગ વ્યાપાર: મૃતઃ=વ્યાપાર કહેવાયો છે, હિં=જે કારણથી વસ્તુન: વસ્તુના વિવિધ્યમાન પરિVT/HT=વિવિથ્યમાન પરિણામો મચત્તે ભેદ પામે છે. ૨૮ શ્લોકાર્ચ - ચિવિવર્તપણું હોવાથી અને વર્ષોલ્લાસ હોવાથી, તે અર્થાત્ યોગ, વ્યાપાર કહેવાયો છે, જે કારણથી વસ્તુના વિવિધ્યમાન પરિણામો ભેદ પામે છે. ર૮II ટીકા :
व्यापार इति-स-योगः चिद्विवर्तत्वात्-ज्ञानपरिणामात्, वीर्योल्लासाद्= आत्मशक्तिस्फोरणाच्च, व्यापारः स्मृतः, क्रमवतः प्रवृत्तिविषयस्य व्यापारत्वात्,
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
