________________
સાધુસામગ્યદ્વાત્રિંશિકા/શ્લોક-૭
ભેદને માનવાની જરૂર નથી. તેનો ઉત્તર આપતાં ગ્રંથકારશ્રી કહે છે
નિષ્કપ આદિ ત્રણ પ્રકારની પ્રવૃત્તિના ભેદથી જ્ઞાનનું વેદન નથી, પરંતુ અજ્ઞાનાદિ ત્રણ ભેદોનું સ્વતઃ વેદન છે માટે જ્ઞાનના અજ્ઞાનાદિ ત્રણ ભેદો અક્ષત છે. અહીં પ્રશ્ન થાય કે જ્ઞાન અજ્ઞાનાદિ ત્રણ પ્રકારે સ્વતઃ વેદન થાય છે તે કેમ નક્કી થાય ? તેથી કહે છે
-
પ્રવૃત્તિસામાન્ય પ્રત્યે જ્ઞાનનું હેતુપણું હોવાથી જ્ઞાનના ભેદથી જ પ્રવૃત્તિનો ભેદ પ્રાપ્ત થાય છે.
33
આશય એ છે કે બધા જીવોમાં સમાન જ્ઞાન હોય તો બધા જીવો સમાન પ્રવૃત્તિ કરે, પરંતુ દરેક જીવના જ્ઞાનમાં ભેદ છે તેના કારણે પ્રવૃત્તિનો ભેદ પ્રાપ્ત થાય છે. જો જ્ઞાનમાં કોઈ ભેદ ન હોય તો સમાન જ્ઞાન સમાન પ્રવૃત્તિ કરાવે, પરંતુ (૧) કેટલાક જીવો નિષ્કપ પાપપ્રવૃત્તિ કરે છે, તેનું કારણ તે જીવોમાં તેવા પ્રકારનું જ્ઞાન છે, જેને અજ્ઞાન કહેવામાં આવે છે.
(૨) કેટલાક જીવો સકંપ પાપપ્રવૃત્તિ કરે છે, તેનું કારણ તે જીવોમાં તેવા પ્રકારનું જ્ઞાન છે, જેને જ્ઞાન કહેવામાં આવે છે અને
(૩) કેટલાક જીવો નિરવઘ પ્રવૃત્તિ કરે છે, તેનું કારણ તે જીવોમાં તેવા પ્રકા૨નું જ્ઞાન છે, જેને સત્જ્ઞાન કહેવામાં આવે છે.
આનાથી એ ફલિત થયું કે નિષ્કપ પાપપ્રવૃત્તિ સકંપ પાપપ્રવૃત્તિ અને નિરવઘ પ્રવૃત્તિ આ ત્રણ પ્રવૃત્તિઓના કા૨ણીભૂત ત્રણ જ્ઞાનો જુદાં છે. જોકે, (૧) નિષ્કપ પાપપ્રવૃત્તિ થવાનું કારણ દર્શનમોહનીયનો=મિથ્યાત્વનો ઉદય છે. (૨) સકંપ પાપપ્રવૃત્તિ થવાનું કારણ દર્શનમોહનીયનો=મિથ્યાત્વનો, ક્ષયોપશમ અને ચારિત્રમોહનીયનો ઉદય છે અને
(૩) નિરવઘ પ્રવૃત્તિ થવાનું કારણ દર્શનમોહનીયનો=મિથ્યાત્વનો, અને ચારિત્રમોહનીયનો ક્ષયોપશમ છે.
Jain Education International
આમ છતાં પ્રવૃત્તિકાળમાં વર્તતા જ્ઞાનનું વેદન ત્રણે પ્રકારના જીવોને જુદા પ્રકારનું છે; અને ક્વચિત્ કોઈ જીવો પ્રવૃત્તિ ન કરતા હોય તોપણ તેઓમાં વર્તતા જ્ઞાનનું વેદન જુદા પ્રકારનું છે, તેથી તે જ્ઞાનના ભેદને કા૨ણે જ્યારે જીવ પ્રવૃત્તિ કરે છે,
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
