________________
સાધુસામથ્યાત્રિશિકા/શ્લોક-૨ એ પ્રમાણે ત્રણ પ્રકારનું જ્ઞાન કહેવાયેલું છે. શા टीका:
विषयेति-विषयप्रतिभास इत्याख्या यस्य, विषयस्यैव हेयत्वादिधर्मानुपरक्तस्य प्रतिभासो यत्र तत्, तथा आत्मन: स्वस्य, परिणामो अर्थानर्थप्रतिभासात्मा विद्यते यत्र तत्, आत्मनो जीवस्य, परिणामोऽनुष्ठानविशेषसम्पाद्यो विद्यते यत्र तत्] इति नये सम्यक्त्वलाभप्रयोज्यवस्तुविषयतावत्त्वमर्थे लभ्यते, तत्त्वं परमार्थस्तत्सम्यक्प्रवृत्त्याद्युपहितत्वेन वेद्यते यस्मिन् तच्च, तत्त्वपदेन मिथ्याज्ञाननिवृत्तिः, तद्विषयस्येतरांशनिषेधावच्छिन्नत्वेनातत्त्वत्वात्, सम्यक्पदेनाविरतसम्यग्दृष्टिज्ञाननिवृत्तिः, तस्य ज्ञानाज्ञानसाधारणप्रतिभासत्वप्रयोज्यविषयप्रवृत्त्याद्युपहितत्वेऽपिज्ञानत्वप्रयोज्यविरतिप्रवृत्त्याद्युपहितत्वाभावादिति । इति अमुना प्रकारेण, त्रिधा ज्ञानं प्रकीर्तितम् । तदाह - विषयप्रतिभासं चात्मपरिणतिमत्तथा ।
तत्त्वसंवेदनं चैव ज्ञानमाहुर्महर्षयः" ।।१।। (अष्टक-९/२) टीमार्थ :
विषयप्रतिभासं ..... तत्, विषयप्रतिमास शान छ तेमi, 'विषयप्रतिमासाध्य' શબ્દના સમાસનો વિગ્રહ બતાવે છે – વિષયપ્રતિભાસ એ પ્રમાણે નામ છે જેને તે વિષયપ્રતિભાસાખ્ય જ્ઞાન છે. હવે “વિષયપ્રતિભાસ” શબ્દના સમાસનો વિગ્રહ કરે છે –
હેયવાદિધર્મથી અનુપરક્ત એવા વિષયનો જ પ્રતિભાસ છે જેમાં તે વિષયપ્રતિભાસ છે.
આનાથી એ પ્રાપ્ત થયું કે હેવાદિ ધર્મથી અનુપરક્ત એવા વિષયના પ્રતિભાસવાળા જ્ઞાનને વિષયપ્રતિભાસાખ્ય જ્ઞાન કહેવાય છે. આત્મપરિણામવત્ જ્ઞાનની વ્યુત્પત્તિ બતાવે છે – तथा आत्मनः ..... यत्र तत्, અને આત્માનો-પોતાનો જ્ઞાનનો, અર્થ, અનર્થ પ્રતિભાસસ્વરૂપ પરિણામ
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
