Page Text
________________
ભાષાંતર] કાલના દ્રવ્યકાલઆદિ ભેદો.
[૧૮૧ सुर-सिद्ध-भब्ब-ऽभव्वा साइ-सपज्जवसियादओ जीवा ।
खंधाणागयतीया नभादओ चेयणारहिया ॥२०३४॥ દ્રવ્યની જે વર્તના તે દ્રવ્યકાળ અથવા એ દ્રવ્યો જ દ્રવ્યકાળ છે; કેમ કે દ્રવ્ય વર્તનાથી ભિન્ન નથી. એ માટે સૂત્રમાં કહ્યું છે કે જીવા-જીવ દ્રવ્યો જ સમયાવલિકાદિ ભેદ કહેવાય છે. જીવાજીવને સામાન્યથી દ્રવ્ય કહેવાય છે, તે તો દ્રવ્યર્થ માત્રથી જ કહેવાય.
દેવ-સિદ્ધ-ભવ્ય અને અભવ્યની અપેક્ષાએ સચેતન-જીવ દ્રવ્યના સાદિ-સપર્યવસિતાદિ ચાર પ્રકારની સ્થિતિ છે. તથા સ્કંધ-અતીતકાળ અને આકાશાદિની અપેક્ષાએ અચેતન-અજીવ દ્રવ્યની પણ ચાર પ્રકારની સ્થિતિ છે. ૨૦૩૨-૨૦૩૩-૨૦૩૪.
સાદિ-સાન્તાદિરૂપ દ્રવ્યની વર્તના તે દ્રવ્યકાળ કહેવાય છે અથવા એ સચેતન-અચેતનરૂપ દ્રવ્ય જ દ્રવ્યકાળ કહેવાય છે, કેમકે વર્તના-પરિણામાદિ થકી દ્રવ્ય જુદું નથી. તે માટે આગમમાં કહ્યું છે કે- “મિર્થ મંતે ! વારિ પવુ ? મોચમા ! Mવા વ ૩ળવા જેવું.” હે ભગવંત કાળ કોને કહેવાય ? ગૌતમ ! જીવો અને અજીવો જ કાળ છે. આ પ્રમાણે આગમ જીવાજીવ દ્રવ્યોને જ સમયઆવળિકાદિરૂપે કાળ કહેલ છે. પણ દ્રવ્યરૂપે તો દ્રવ્યાર્થપણાથી જ માત્ર તેઓને સામાન્યપણે દ્રવ્ય કહેવાય છે. માટે એ દ્રવ્ય જ દ્રવ્યકાળ કહેવાય છે.
એ સચેતન અચેતનરૂપ દ્રવ્યની સ્થિતિ ચાર પ્રકારે છે. તેમાં દેવ-નારકી-તિર્યંચ અને મનુષ્યરૂપ પર્યાયની અપેક્ષાએ જીવની સાદિ-સાત્ત સ્થિતિ છે, અમુક એક સિદ્ધની અપેક્ષાએ સાદિ-અના સ્થિતિ. ભવ્યજીવોની અપેક્ષાએ અનાદિ-સાન્તસ્થિતિ, કેમકે તેઓ સિદ્ધ થાય ત્યારે તે ભવ્ય પણ ન કહેવાય અને અભવ્ય પણ ન કહેવાય, તેથી સિદ્ધત્વ પ્રાપ્ત થતાં તેઓનું ભવ્યપણું સમાપ્ત થાય છે અને અભિવ્યજીવોની અપેક્ષાએ અનાદિ-અનન્ત સ્થિતિ છે, આ પ્રમાણે સચેતન દ્રવ્યની સાદિસાંત વિગેરે ચાર પ્રકારની સ્થિતિ છે. એ જ પ્રમાણે ચાર પ્રકારની સ્થિતિ અચેતન દ્રવ્યની પણ છે. જેમ કે દ્વિઅણુકાદિ સ્કંધની સાદિ-સાંત સ્થિતિ, કેમકે એવા દ્વિઅણુકાદિ પુગલ દ્રવ્યની વધારેમાં વધારે અસંખ્યાતા કાળપર્યન્તની સ્થિતિ કહી છે. તથા ભવિષ્યકાળની અપેક્ષાએ સાદિ-અનન્ત સ્થિતિ. ભૂતકાળની અપેક્ષાએ અનાદિ-સાંત સ્થિતિ. આકાશ-ધર્માસ્તિકાય અધર્માસ્તિકાય વિગેરેની અપેક્ષાએ અનાદિ-અનન્ત સ્થિતિ. એ પ્રમાણે ચેતનારહિત અજીવદ્રવ્યની પણ ચાર પ્રકારની સ્થિતિ છે. આ બન્ને પ્રકારના દ્રવ્યની સ્થિતિ તે દ્રવ્યકાળ કહેવાય છે. ૨૦૩૨ થી ૨૦૩૪. હવે અદ્ધાકાળનું સ્વરૂપ અને તેના ભેદ કહે છે.
सूरकिरियाविसिट्ठो गोदोहाइकिरियासु निरवेक्खो।
अद्धाकालो भण्णइ समयक्रेत्तम्मि समयाई ॥२०३५॥ (૨૨૦) સમયા-ડડતિય મુહુરા દિવસમોરત્ત-વ-માસા ચા
संवच्छर-जुग-पलिया सागर-ओसप्पि-पलियट्टा ॥२०३६॥६६३॥ સૂર્યક્રિયાવિશિષ્ટ અને ગોદોહાદ્યાત્મક ક્રિયામાં નિરપેક્ષ, જે સમયક્ષેત્રમાં સમયાદિરૂપે કાલ
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 004649 |
| Book Title | Visheshavashyaka Bhasya Part 2 |
| Original Sutra Author | Hemchandracharya |
| Author | Vajrasenvijay |
| Publisher | Bhadrankar Prakashan |
| Publication Year | |
| Total Pages | 586 |
| Language | Gujarati, Prakrit |
| Classification | Book_Gujarati, Agam, Canon, Metaphysics, & agam_aavashyak |
| File Size | 13 MB |