Agam 05 Ang 05 Bhagvati Vyakhya Prajnapti Sutra Part 02

SR No.: 004641
Original Sutra Author: N/A
Author: Bechardas Doshi
Publisher: Jinagama Prakashan Sabha
Total Pages: 358
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati, Agam, Canon, & agam_bhagwati
File Size: 15 MB

Page 155

शतक ५.-उद्देशक १.
भगवत्सुधर्मस्वामिप्रणीत भगवतीसूत्र,
छे. हवे आ पांचमा शतकना उद्देशकोर्नु (ते ते उद्देशकमा आवेला विषयोर्नु ) सूचन करवाने आ संग्रह गाथा जणावे छे:--[ 'चंपा' इत्यादि.] विषयमचक ते उद्देशकोमा प्रथम उद्देशक चंपा नगरीमां कहेवायो छे अने तेमां सूर्य संबंधी सवालोनो निवेडो छे. [ 'अनिल'त्ति ] वायु संबंधी प्रश्नना निर्णय
गाथा माटे बीजो उद्देशक रचायो छे. [ 'गंठिय 'त्ति ] जालग्रंथिका-जाळ-ना उदाहरण उपरथी जणाती हकीकतनो निर्णय त्रीजा उद्देशकमा छे. [' सद्दे ' त्ति ] शब्द संबंधी प्रश्नोनो निर्णय चोथा उद्देशकमां छे. ['छउम ' त्ति ] छद्मस्थ जीव संबंधी हकीकत कहेवाने पांचमो उद्देशक छे. ['आउ' ति] ' आयुष्यनुं ओछापणुं' वगेरे बाबत जणाववाने छटो उद्देशक छे. [ 'एयण 'त्ति ] पुद्गलोना कंपन संबंधी विचार सातमा उद्देशकमा छे. ['नियंठे' त्ति ] आठमा उद्देशकमां पदार्थ संबंधी विचारोनो सार छे अने ते विचार निग्रंथीपुत्र नामना साधुए कर्यों छे. [ 'रायगिह । ति ] नवमा उद्देशकमां राजगृह नगर संबंधी विचार छे अने ['चंपा चंदिमा य ' ति ] दशमो उद्देशक चंपा नगरीमां कहेवायो छे तथा तेमां चंद्र संबंधी हकीकत छे.
सूर्य. १. प्र०-' णं काले णं, ते णं समये णं, चंपा नाम १. प्र०-ते काले, ते समये चंपा नामनी राजधानीनी रायहाणी होत्या. वण्णओ. तीसे णं चंपाए नयरीए पुण्णभद्दे नगरी हती. वर्णक. ते चंपा नगरीनी बहार पूर्णभद्र नामर्नु नामं चेइए होत्था. वण्णओ. सामी समोसढे, जाव-परिसा चैत्य (व्यंतरायतन) हतुं. वर्णक. त्यां खामी (श्रीवीर पधार्या पडिगया.
अने यावत्-(वीरनी वाणी सांभळवाने ) सभा गामनी बहार
नीकळी.
ते णं काले णं, ते णं समये णं, समणस्स भगवओ महावी- ते काले, ते समये श्रमण भगवंत महावीरना मोटा रस्स जेढे अंतेवासी इंदभुई नाम अणगारे, गोयमगोत्ते णं जाव- शिष्य-गौतम गोत्रना-इंद्रभूति नामना अनगार यावत्-आ एवं वयासी-जंबुद्दीचे णं भंते ! दीवे सूरिया उदीण-पाईणमुग्गच्छ प्रमाणे बोल्या के:-हे भगवन् ! जंबूद्वीप नामना द्वीपमा सूर्यो
१. मूलच्छायाः-तस्मिन् काले, तस्मिन् समये चम्पा नाम राजधानी अभवत्. वर्णकः तस्यां चम्मायां नगयां पूर्णभद्रं नाम चैत्यम् अभवत्. वर्णकः स्वामी समवसृतः, यावत्-पर्षत् प्रतिगता. तस्मिन् काले, तस्मिन् समये श्रमणस्य भगवतो महावीरस्य ज्येष्ठोऽन्तेवासी इन्द्रभूतिनाम अनगारः, गौतमगोत्रो यावत्-एवम् अवादीत्:-जम्बूद्वीपे भगवन् । द्वीपे सूर्यों उदीचीन-प्राचीनम् उद्गलः-अनु.
१. जैनोना सूत्र साहित्यमा अनेक ठेकाणे चैत्य-शब्दनो प्रयोग थएलो छे-घणे ठेकाणे ते एकलो ज वपराएलो छे अने घणे ठेकाणे 'अरिहंत. चेय' वा 'जिणचेइय' ए रीते वपराएलो छे. ए ' चैत्य' शब्द रूढ नथी पण यौगिक एटले व्युत्पत्तिवाळो छे अने तेनो वास्तविक अर्थ आ प्रमाणे संस्कृतना 'चिति', चित्या' के 'चिता' शब्द उपरथी ए ' चैत्य' शब्दनी उत्पत्ति थएली छे अने ते-चितायाः, चितेः, चिसाया इदम्
चित्या, चित्यया नितम्-चितायाः, चितेः, चियाया विकारः-चितायाः, पितेः, चित्याया भावः, कर्म वा-एम अनेक रीते थदशके छे. सूत्रना टीकाकार श्रीअभयदेवसूरिए पण 'नितेः भावः, कर्म वा' ए व्युत्पत्तिने नोंधेली छे. चिता, चिति के चित्यानो अर्थ 'चे' थाय छे, जेमां मृतदने अग्निशायी करवामां आवे छ अर्थात् जे स्थळे मृतकने संस्कारवामां आवे छे ते स्थळनी पवित्र भस्मनु नाम 'चैत्य'छे अने ते, एनो मुख्य अर्थ, प्राचीन अर्थ अने व्युत्पत्ति-अर्थ छे. प्राचीन काळमां अनेक धर्मवीर अने कर्मवीर महापुरुषोनी पवित्र भस्म सचवाती हती अने एर्नु ज नाम 'चैय' हतुं. तथा मृत महापुरुषनी यादगिरि माटे ए भस्म र मूरुवामां आवतो शिलाह, ए भरल उपर के पासे रोवामां आवतुं वृक्ष वा ए भस्म उपर चणाववामां आवतो स्तूप पण चैत्य-शब्दनो भाव हतो ['स्तूप' करवानी पद्धति माटे जूओ (शा० स० पृ० १५५ तथा जं.प्र.बा. पृ० १४०-१४.] बौद्धोना साहित्यमा पण चैत्य (पालि-चेतिय ) शब्दना आ ज भावो अत्यारे पण प्रसिद्ध छे अने त्यार पछी ए भस्म उपर यणाववामां आवता चोतरा, कबर, के देवळी पण 'चैत्य' शब्दना भावमां आव्यां. ज्यां एवा चोतरा, कवर के देवळीओ होय छे त्यो प्रायः श्मशान, अरण्य के एवो ज कोइ उज्जड प्रदेश होय छे अने त्यां भूतोनुं रहेठाण होय छे-एको लोकप्रवाद छे एने लइने 'चैत्य 'नुं बीजु नाम व्यंतरायतन प्रसिद्ध थयुं वा चैत्यनो ए बीजो अर्थ पण प्रचार पाम्यो. सूत्रमा प्रायः घणे ठेकाणे ए ज भावमा चैत्य शब्द योजायो छे अने ए, एनो अर्थ 'गङ्गामा घोषः' नी जेवो लाक्षणिक-सामीप्यजन्य-छे. सूत्रमा ज्यां 'अरिहंत चैत्य' के 'जिन चैत्य' शब्द आवे छे त्यां तेनो उपर जणावेलो व्युत्पत्ति अर्थ ज घराववानो छे अधीत् 'अरिहंतनी पवित्र भस्म के स्तूप' एवो ज अर्थ करवानो छे. वर्तमानमा तो आ शब्द यौगिक रयो नथी, पण रूढ थयो छे अने तेनी रूढतानो पायो आज घगा समयथी नखायो छे. खुद श्रीअभयदेवसूरि जेवा समर्थ पंडित अने मलयगिरि जेवा समर्थ शब्दशास्त्री पण ए'चैत्य' शब्दने रूढ जणावे छे-डिस्थनी पेठे संज्ञाशब्द जणावे छे-ए एक आश्चर्यकर घटना छे. तेओए जणाव्यु छे के, 'संज्ञाशब्दलात् देवताप्रतिबिम्बे प्रसिद्धम् , x तदाश्रयभूतं x गृहम्-तदपि उपचारात्-चैत्यम् "-(भगवतीटीका तथा सूर्यप्रज्ञप्तिटीका) आ महापुरुषो ए शब्दने रूढ माने छे तेनुं कारण आ छः खरी रीते तो ' चैत्य' शब्दनो मूळ भाव अने व्युत्पत्तिने अनुसरतो भाव उपर जणाव्यो छे ते ज लागे छे तो पण एमना जमानामा घणु करीने एवा स्तूपो कराववानी प्रथा ओछी थइ गइ हती अने तेने बदले धर्मवीर के कर्मवीर पुरुषोनां मंदिरो गमे ते ठेकाणे चणाववामां आवतां अने तेमा मूर्तिओ पण पधराववामा आवती-अने ते मंदिरो अने मूर्तिओने 'चैत्य' शब्दथी संबोधवामां आवतां-खरुं विचारतां तो चिता उपर चणावेला सिवायना ए मंदिरोमां के मूर्तिओमां ' चैत्य' शब्दनो भाव बंध बेसतो न आवतो, छतां मात्र एक स्मारकतानी समानताने लीधे तेमना समयनो जनसमाज । चैत्य' शब्दथी मंदिरोने संबोधतो तेथी ज एओने ' चैत्य' शब्दने रूढ के संज्ञा-शब्द ठराववानी जरूर पडी हती. तासर्य एछे के, 'चैत्य' शब्दनो मूळ भाव जुदो छे अने काळकृत तथा रूढिकृत भाव पण जुदो छ, सूत्रमा वपराएलो 'चैत्य' शब्द टीकाकारोथी विशेष प्राचीन होवाथी त्यां तेनो प्राचीन अर्थ ज समजवो युक्तियुक्त छे. केटलाको 'चैत्य' शब्दने 'चितै संज्ञाने' धातु उपरथी वा 'चित्त ' शब्द उपरथी उपजाववानी रीत जणावे छे ते शब्दशास्त्रनी दृष्टिए अप्रतीत छे-भा रीते चैत्य (चेइअ) झाब्दना अर्थनो टुको परिचय छे:-अनु०