________________
७३
शतक १.-उद्देशक .
भगवत्सुधर्मस्वामिप्रणीत भगवतीसूत्र. ३८. प्र०-बेइंदिया णं भंते ! जे पोग्गले आहारत्ताए गि- ३८. प्र०-हे भगवन् ! बेइंद्रियजीवो जे पुद्गलोने आहारपणे ण्हंति, ते णं तोस पुग्गला कीसत्ताए भुज्जो भुज्जो परिणमंति? ले छे, ते पुद्गलो तेओने वारंवार केवे रूपे परिणमे छ ?
३८. उ०-गोयमा! जिभिदिय-फासिंदियवेमायत्ताए भुज्जो ३८. उ०—हे गौतम! ते पुद्गलो तेओने विविधतापूर्वक भुजो परिणमंति.
___ जिडेंद्रियपणे अने स्पशेंद्रियपणे वारंवार परिणमे छे. ३९. प्र०-बेइंदियाणं भंते ! पुव्वाहारिया पोग्गला परिणया ? ३९. प्र०-हे भगवन् । बेइंद्रियजीवोने पूर्वे आहरेला पुद्गलो
परिणम्या ? ३९. उ०-तहेव जाव-चलियं कम्मं निजरंति.
३९. उ. हे गौतम! ए बधुं पूर्व प्रमाणे ज कहेवं यावत्चलित कर्मने निर्जरे छे.
२३. 'बेइंदियाणं ठिई भणिऊण उस्सासो वेमायाए'त्ति वक्तव्य इति शेषः. स्थितिश्च द्वीन्द्रियाणां द्वादशवर्षाणि. द्वीन्द्रियाणामाहारसूत्रे यदुक्तम्:-'तत्थ णं जे से आभोगनिव्वत्तिए से णं असंखेजसमइए अंतोमुहुत्तिए वेमायाए आहारहे समुप्पज्जइ'त्ति तस्याऽयमर्थ:-असंख्यातसामयिक आहारकालो भवति, स चाऽवसर्पिण्यादिरूपोऽप्यस्तीत्यत उच्यते-आन्तर्मोहूर्तिकः, तत्राऽपि विमात्रयाऽन्तर्मुहर्ते, समयाऽसंख्यातत्वस्याऽसंख्येयभेदत्वादिति. 'बेइंदियाणं दविहे आहारे पन्नत्ते-लोमाहारे, पक्खेवाहारे यत्ति तत्र लोमाहारः खल ओघतो वर्षादिष यः पुद्गलप्रवेशः स मूत्राद् गम्यत इति. प्रक्षेपाहारस्तु कावलिकस्तत्र प्रक्षेपाहारे बह्वोऽस्पृष्टा एव शरीरादन्तर्बहिश्च विध्वंसन्ते, स्थौल्य-सौक्ष्म्याभ्याम् . अत एवाहः-'जे पोग्गले पक्खेवांहारत्ताए गिण्हंति' इत्यादि. 'अणेगाइं च णं भागसहस्साइंति असंख्येया भागा इत्यर्थः. 'अणासाइजमाणाई'ति रसनेन्द्रियतः. 'अफासाइजमाणाईति स्पर्शनेन्द्रियतः. 'कयरे' इत्यादि यत् पदं तदेवं दृश्यम्-'कयरे कयरोहितो अप्पा वा, बहया वा, तल्ला वा, विसेसाहिया व' ति व्यक्तं च. 'सव्वत्थोवा पागला अणासाइजमाणा' इत्यादि. येऽनाखाद्यमानाः केवलं रसनेन्द्रियविषयास्ते स्तोका:-अस्पृश्यमानानामनन्तभागवर्तिन इत्यर्थः, ये त्वस्पृश्यमानाः-केवलं स्पर्शनविषयास्तेऽनन्तगुणा रसनेन्द्रियविषयेभ्यः सकाशादिति.
२३. बेइंदियाणं लिई मणिऊण उस्सासो वेमायाए'त्ति.] बेइंद्रियजीवोनी स्थिति कहीने उच्छास विमात्राए 'कहेवो' ए शेष छे. बेइंद्रिय- बेइंद्रिय-स्पिस्पादि. जीवोनी स्थिति चार वर्पनी छे. येइंद्रिय जीवोना आहार सूत्रमा कयुं छे केः-['तत्थ णं जे से आभोगनिव्वत्तिए से णं असंखेजसमइए अंतोमुहुत्तिए पारवर्ष. वेमायाए आहारटे समुपज्जइ'त्ति ] तेने विषे जे आहार आभोगनिवर्तित छे तेनो अभिलाष विमात्राए असंख्येय समयवाळा अन्तमुहर्तने विषे आभोगनिवर्तित. उत्पन्न थाय छे. आ वाक्यनो आ प्रमाणे अर्थ छे:-बेइंद्रियजीवनो आहारकाळ असंख्यात समयवाळो छे. असंख्यात समयवाळो अवसर्पिण्यादिखरूप पण काळ होय छे, तेथी कहे छे के:-असंख्यात समयवाळो अने 'आन्तर्मुहूर्तिक'. बळी अंतर्मुहूर्तनी असंख्यात समयता असंख्य भेदवाळी होवाथी जणावे छे के, विमात्राए असंख्य समयवाळो. ['बेइंदियाणं दुविहे आहारे पन्नत्ते-लोमाहारे, पक्खेवाहारे य' ति] बेइंद्रियनो आहार बे प्रकारे प्ररूप्यो छे-लोमाहार अने प्रक्षेपाहार. तेने विषे लोमाहार-लोमद्वारा गृहीत थतां आहरना पुद्गलो. सामान्य रीते वर्षादि ऋतुमा जे पुद्गलोनो लोमाहार, (लोमद्वारा) प्रवेश थाय छे ते लोमाहार कहेवाय. ते लोमद्वारा थएलो पुद्गलनो प्रवेश मूत्रथी जणाय छे. प्रक्षेपाहार कवल-कोळीया-थी थाय छे. ते प्रक्षेपाहार. प्रक्षेपाहारमा स्थूल अने सूक्ष्मपणे घणा पुद्गलो स्पर्शाया विना ज शरीरनी अंदर अने बहार ध्वंस पामे छे. तेथीज कहे छे केः-['जे पोग्गले पक्खे- विध्वंस. वाहारत्ताए गिव्हंति' इत्यादि] जे पुद्गलोने प्रक्षेपाहारपणे ग्रहण करे छे इत्यादि. ['अणेगाई च णं भागसहस्साई' ति] अनेक हजार भागो एटले के असंख्येय भागो. ['अणासाइजमाणाई' ति] आस्वाद नहीं कराएला-रसनेन्द्रियथी-रसना-जीभ-थी अनाखाद्यमान-चखाएला नहीं. [ 'अफासा- अनास्वायमान. इजमाणाई' ति] स्पर्शनेन्द्रियथी स्पर्श नहीं कराएला. [ 'कयरे' इत्यादि] जे पद छे ते आ प्रमाणे जाणवू:-'क्या कोनाथी अल्प, बहु, तुल्य अने अस्पृश्यमान. विशेषाधिक छे ?' ['सव्वत्थोवा पोग्गला अणासाइजमाणा' इत्यादि] 'सर्वथी थोडा पुद्गलो आस्वादन नहीं कराएला' इत्यादि. जे पुद्गलोर्नु आस्वादन कराएलुं नथी, परंतु केवळ रसनेन्द्रियविषय-रसनेन्द्रियगम्य-छे तेओ थोडा छे अर्थात् स्पर्श नहीं कराएला पुद्गलोना अनन्तभागे वर्तवावाला छे. ते बन्ने अल्पवळी जेओ स्पर्श कराएला नथी, केवळ स्पर्शनन्द्रिय विषय-स्पर्शनेन्द्रियगम्य-पुद्गलो छे तेओ रसनेन्द्रियविषयक पुद्गलो करतां अनन्तगणा अधिक छे. बहुत्व.
त्रीन्द्रियादि.
४०. तेइंदिय-चउरिदियाणं णाणत्तं ठिइए जाव-णेगाई ४०. त्रण इंद्रियवाळा अने चार इंद्रियवाळा जीवोनी च णं भागसहस्साई अणाघाइज्जमाणाई, अणासाइजमाणाई, स्थितिमां भेद छे. बाकी बधुं पूर्व प्रमाणे छे. यावत्-अनेक हजार अफासाइजमाणाई विद्धंसं आगच्छंति.
भागो सुंघाया विना, चखाया विना अने स्पर्शाया विना ज नाश पामे छे.
१ मूलच्छायाः-द्वीन्द्रिया भगवन् ! यान् पुद्गलान् आहारतया गृह्णन्ति, ते तेषां पुद्गलाः कीदृशतया भूयो भूयः परिणमन्ति ? गौतम ! जिहन्द्रिय-स्पर्श. न्द्रिय विमानतया भूयो भूयः परिणमन्ति. द्वीन्द्रियाणां भगवन् ! पूर्वाहृताः पुद्गलाः परिणताः? तथैव यावत्-चलितं कर्म निर्जरयन्ति. २. श्रीन्द्रियचतुरिन्द्रियाणां नानात्वं स्थिती यावत्-अनेकानि च भागसहस्राणि अनाघ्रायमाणानि, अनाखाद्यमानानि, अस्पृश्यमानानि विध्वंसमागच्छन्तिः-अनु.
१. भ. सू०
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org