Agam 05 Ang 05 Bhagvati Vyakhya Prajnapti Sutra Part 01

SR No.: 004640
Original Sutra Author: N/A
Author: Bechardas Doshi
Publisher: Dadar Aradhana Bhavan Jain Poshadhshala Trust
Total Pages: 372
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati, Agam, Canon, & agam_bhagwati
File Size: 15 MB

Page 86

६६
श्रीरायचन्द्र-जिनागमसंग्रहे
शतक १.-उद्देशक १.
अपवर्तन. हातैन. संक्रमण,
अन्य.
निषत्त.
गंणाने आधीने ए प्रमाणे कार्य. उदीरणादि तो कर्मद्रव्योना ज थाय छे, तेथी ते ते सूत्रोमा 'कर्मद्रव्यवर्गणाने आश्रीने' ए प्रमाणे कर्ष. ['उयहिंसु' ति] अपवर्तित थया, अहीं अपवर्तन एटले कर्मोनी स्थित्यादिकने अध्यवसाय विशेषवडे हीन करवी. अपवर्तनना उपलक्षणथी (कर्मोनी) स्थिति वगेरेनुं वृद्धिकरवारूप उद्वर्तन पण समजवु. ['संकासु' ति] संक्रमित थया, तेने विषे संक्रमण एटले मूलप्रकृतिमोथी अमिन्न उत्तर प्रकृतिओनो अध्यवसाय विशेषवडे परस्पर संचार-सेळभेळ-करवो. कयुं छे के:-"गुणथी मूलप्रकृतिओथी अभिन्न उत्तर प्रकृतिओने अध्यवसायना प्रयोगवडे संक्रमावे, किंतु आत्मा अमूर्त होवाथी संक्रमे नहीं." अन्य तो कहे छे के:--"आयुष्य, दर्शनमोहनीय अने चारित्रमोहनीयने छोडीने, शेष प्रकृतिओनो उत्तर प्रकृतिओनी साथे जे संचार ते संक्रमण." ए ज वात उदाहरणद्वारा बतावे छे:-जेबी रीते कोइ शातावेदनीयने अनुभवतो होय तेने एवा प्रकारनी अशुम कर्मनी परिणति थइ के, जेथी ते ज शातावेदनीय अशातावेदनीयपणे संक्रमे, आ प्रमाणे अन्य स्थले पण योजवं. ['निधत्तिंसु' ति] (हे भगवन् ! नैरयिकोने केटला प्रकारना पुद्गलो) निधत्त थया? अहीं निधत्त ए रूढ शब्द होवाथी परस्पर भिन्न भिन्न पुद्गलोने एकठा करीने धारण करतुं ते (निधत्त कहेवाय) अर्थात् उद्वर्तना तथा अपवर्तना करणथी भिन्न करणना अविषयपणे कर्मोनुं रहे. ['निकाइंसु' त्ति] निकाचित थया अत्यन्त बंधाया, निकाचन एटले परस्पर जूदा पुद्गलोने एकमेक करवा अर्थात् अन्योन्य (कर्म) पुद्रलोएकबीजामां रहे. जेम; अभिवडे तपावी टीपेलो सोयोनो समूह एक बीजामा मळीने रहेछ तेम सकल करणना अविषयपणे कर्मोन स्थापq ए प्रमाणे तात्पर्य छे. ['मिजंति' इत्यादि] आ पदनो संग्रह करवायाळी गाथानो अर्थ उपर बतावी गया छीए, विशेष ए छे केः-अपवर्तन, संक्रमण, निधत्त अने निकाचन ए चारे पदमा त्रणे प्रकारनो काळ बताववो अर्थात् भूत, वर्तमान अने भविष्यत्काळनो निर्देश करी ए पदो कहेवा. न्यायनी समानता होवाथी अर्थात् एक स्थले कयुं तो बीजे स्थले पण कहे, जोइए एम युक्त होवाथी, अहीं अपवर्तनादिनी जेम भेदादि पदमां पण त्रिकाळता कहेवी युक्त छे, पण मात्र विवक्षित नहीं होवाथी सूत्रने विषे भेदादि पदमा त्रिकाळनो निर्देश कर्यो नथी.
निकाचन.
अविवक्षा.
२०. अथ पुद्गलाधिकारादिदं सूत्रचतुष्टयमाह:-'नेरइयाणं' इत्यादि व्यक्तम्. नवरम्-'तेयाकम्मत्ताए'त्ति तेजःशरीर-कार्मणशरीरतया तद्रूपतयेत्यर्थः. 'अतीतकालसमये त्ति कालरूपः समयः, न तु समाचाररूपः. कालोऽपि समयरूपः, न तु वर्णादिस्वरूपः इति परस्परेण विशेषणात् कालसमयः-अतीतः कालसमयः, अतीतकालस्य वा उत्सर्पिण्यादेः समयः परमनिकृष्टोंऽशोऽतीतकालसमयस्तत्र. 'पडुप्पण्ण'त्ति प्रत्युत्पन्नो वर्तमानः. 'नोऽतीतकाले' इत्यादावतीता-ऽनागतकालविषयग्रहणप्रतिषेधो विषयातीतत्वात् , विषयातीतत्वं च तयोर्विनष्टा-ऽनुत्पन्नत्वेनाऽसत्त्वादिति. प्रत्युत्पन्नत्वेऽप्यभिमुखान् गृह्णाति, नान्यान्, 'गहणसमयपुरक्खडे'त्ति ग्रहणसमयः पुरस्कृतो वर्तमानसमयस्य पुरोवर्ती येषां ते ग्रहणसमयपुरस्कृताः. प्राकृतत्वादेवं निर्देशः, अन्यथा पुरस्कृतग्रहणसमया इति स्यात् , ग्रहीष्यमाणा इत्यर्थः. उदीरणा च पूर्वकालगृहीतानामेव भवति, ग्रहणपूर्वकत्वादुदीरणायाः, अत उक्तम् अतीतकालसमयगृहीतानुदीरयन्तीति. गृह्यमाणानां ग्रहीष्यमाणानां चागृहीतत्वादुदीरणाऽभावस्तत उक्तम्-'नो पडुप्पण्ण' इत्यादि. वेदना-निर्जरासूत्रयोरप्येषा एवोपपत्तिरिति. अथ कर्माधिकारादेवेयमष्टसूत्री:-'नेरइयाणं' इत्यादिळक्ता च. नवरम्-'जीवाओ किं चलयं' ति जीवप्रदेशेभ्यश्चलितं तेष्वनवस्थानशीलम् , तदितरत् तु अचलितम् , तदेव बध्नाति; यदाहः-"कृत्स्नैर्देशैः स्वकदेशस्थं रागादिपरिणतो योग्यम् , बध्नाति योगहेतोः कर्म स्नेहाऽक्त इव च मलम्" इति. एवमुदीरणा-वेदना-ऽपवर्तना-संक्रमण-निधत्त-निकाचनानि भाव्यानि. निर्जरा तु पुद्गलानां निरनुभावीकृतानामात्मप्रदेशेभ्यः सातनम् , सा च नियमाञ्चलितस्य कर्मणः, नाऽचलितस्येति. इह संग्रहणगाथा:-'बन्धो-दय' इत्यादि वितार्था, केवलमुदयशब्देनोदीरणा गृहीता इति. उक्ता नारकवक्तव्यता.
२०. हवे पुद्गलोनो अधिकार होवाथी आ चार सूत्रो कहे छः-[ नेरइयाणं' इत्यादि] स्पष्ट छे, विशेषता ए छे केः-['तेयाकम्मत्ताए' ति] तैजस, कार्मणपणे एटले तैजसंशरीरपणे अने कार्मणशरीरपणे-तैजस, कार्मण शरीरस्वरूपे. ['अतीतकालसमये' त्ति] 'अतीतकालसमय' आ ठेकाणे (कालशब्द अने समयशब्दनी परस्पर विशेषणता बतावी बन्ने शब्दोनी सार्थकता सिद्ध करे छे.)समय काळरूप लेवो, पण समाचाररूप लेवो नहीं. तेम ज काळ समयरूप लेवो, परंतु वर्णादि (कृष्णादि) स्वरूप नहीं. आ प्रमाणे बन्ने परस्पर विशेषण थइ काळ-समय शब्द बन्योः अतीत एवो जे काळ-समय ते अतीत काळ-समय. अथवा अतीतकाळ एटले उत्सर्पिणी आदि काळ, तेनो समय एटले अत्यन्त निकृष्ट अंश, ते अतीतकाळ-समय कहेवाय. तेने विषे. [पडुपण्ण' त्ति] प्रत्युत्पन्नकाळ-वर्तमानकाळ लेवो. भूतकाळ अने भविष्यत्काळ विषयातीत-विषयरहित-होवाथी, 'अतीतकाळमां नहीं' इत्यादि प्रदमां अतीत अने अनागतकाळ विषयक (पुद्गल) ग्रहणनो प्रतिषेध कर्यो छे. कारण के भूतकाळ विनष्ट थयेलो होवाथी अने भविष्यत्काळ उत्पन्न थयेलो नहीं होवाथी, तेओ (भूतकाळ अने भविष्यत्काळ) बन्ने असत् छे, अने तेथी ज विषयातीत छे. बळी वर्तमानकाळमां पण अभिमुख पुंगलोने ग्रहे छे पण बीजाने नहीं. ['गहणसमयपुरक्खडे' त्ति] जेओनो ग्रहण समय वर्तमानसमयनी पुरोवर्ती छ अर्थात् जेओने ग्रहीष्यमाणग्रहण करवाना-छे. ग्रहण करवापूर्वक उदीरणा होवाथी पूर्वकाळे ग्रहण करायेला पुद्गलोनी ज उदीरणा थाय छे, तेथी कर्दा के-नारकीओ)
तेजस-कार्मण.
१. अर्थात् 'निधत्त' कोने मात्र उद्वर्तना अने अपवर्तनाकरण परिवर्तित करी शके, पण बीजा करणो ते माटे काइ न करी शके, माटे उद्वर्तना अने अपवर्तनाकरणथी भिन्न करणोनो ते निधत्तकर्म अविषय छे. २. अर्थात् जेम सोयोने तपावीने टीपवाथी ए एवी रीतिए एक बीजामा भळी जाय छे के, ते पछी कोइ प्रकारे जूदी थइ शकती ज नथी. तेम ज एकत्रित थयेला कर्मो आत्माना तीव्र अध्यवसायवडे एवा सज्जड थइ जाय छे के, पछी कोइ पण करणद्वारा तेमां जरा पण फेरफार थइ शकतो नथी, एवां सजड को निकाचित कहेवाय छे:-अनु.
३. 'समय' शब्दने 'काल' ए विशेषण एटला माटे ज आप्यु छे के, 'समाचार' अर्थवाळो अहीं 'समय'-शब्द न लेवो. अने 'काल' शब्दने 'समय' ए विशेषण एटला माटे ज आप्यु छे के, 'कालु' अर्थवाळो अहीं 'काळ' शब्द न लेबो अर्थात् भतीतकाल-समयनो अर्थ अतीत-वीतेलो-वखत. ४. प्राकृत शैलीथी या प्रमाणे निर्देश कों छे. अन्यथा 'पुरस्कृतग्रहणसमयाः' ए प्रमाणे थर्बु जोइए:-धीअभयदेव.